________________
સૂત્ર-૭
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૧૦
૭૯
સમજવી. એ અવગાહના ઉત્કૃષ્ટ અને જઘન્ય એમ બે પ્રકારે છે. તેમાં ઉત્કૃષ્ટ ૨ થી ૯ ધનુષ અધિક એવા પ૦૦ ધનુષ્ય છે, અર્થાત્ ૫૦૨ થી ૫૦૯ ધનુષની અવગાહના છે. ૨ થી ૯ સુધીની સંખ્યાની પૃથ સંજ્ઞા છે અને આ ઉત્કૃષ્ટ શરીર પ્રમાણ મરુદેવી વગેરેને સંભવે છે. તીર્થંકરોની ઉત્કૃષ્ટ અવગાહના ૫૦૦ જ ધનુષ છે. સાત હાથ જઘન્ય અવગાહના તીર્થંકરોને જ હોય છે. બીજાઓને ૨ થી ૯ અંગુલ ન્યૂન બે હાથની (જઘન્ય) અવગાહના હોય છે. સામાન્યથી તો જઘન્ય અવગાહના બે હાથ શરીરવાળા જ કૂર્માપુત્ર વગેરેને હોય છે. તેમાં પૂર્વભાવપ્રજ્ઞાપનીયને આશ્રયીને આ જ અવગાહનાઓમાં જીવ સિદ્ધ થાય છે અને વર્તમાનભાવપ્રજ્ઞાપનીયને આશ્રયીને તો પોતાના શરીર પ્રમાણે પાંચસો ધનુષ વગેરે અવગાહનાઓમાંથી ત્રીજા ભાગ હીન અવગાહનામાં સિદ્ધ થાય છે.
(૧૦)અંતર– અહીં સિદ્ધ થતા જીવોનું અંતર અને અનંતર વિચારાય છે. તેમાં એક જીવ વર્તમાન સમયમાં સિદ્ધ થયો પછી અન્ય જીવ કેટલાકાળે સિદ્ધ થશે એ પ્રમાણે સિદ્ધિગમનરહિતકાળ અંતર છે, અર્થાત્ અંતરાલ છે. અનંતર એટલે અંતરનો અભાવ, અર્થાત્ સતત મોક્ષગમન. તેમાં જઘન્યથી નિરંતર બે સમય સુધી સિદ્ધ થાય છે અને ઉત્કૃષ્ટથી નિરંતર આઠ સમય સુધી સિદ્ધ થાય છે. ત્યારબાદ મોક્ષગમનનો અભાવ થાય છે. સિદ્ધ થતા જીવનું અંતર તો જઘન્યથી એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટથી છ માસ છે. સિદ્ધ થતા જીવોનું અંતર ક્યારેક એક સમય, ક્યારેક બે સમય, ક્યારેક ત્રણ સમય ઇત્યાદિ યાવત્ છ માસ છે.
(૧૧)સંખ્યા— અહીં એક સમયમાં કેટલા સિદ્ધ થયા તે વિચારાય છે. ઉત્કૃષ્ટથી ૧૦૮ જીવો એક સમયમાં સિદ્ધ થાય છે.
(૧૨)અલ્પબહુત્વ— “અન્વવત્તુત્વમાં” ત્યાદિ ક્ષેત્રથી પ્રારંભી સંખ્યા સુધીના અગિયાર દ્વારોનું અલ્પબહુત્વ વિચારાય છે.
(૧) ક્ષેત્ર— ક્ષેત્રદ્વારમાં જન્મથી અને સંહરણથી એમ બે રીતે અલ્પબહુત્વ વિચારાય છે. જન્મથી પંદર કર્મભૂમિમાં અને હૈમવંત વગેરે ત્રીસ
