________________
૬૦ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૮
સૂત્ર-૧૦ સમુચ્ચય અર્થવાળો પ્રાપ્ત કરાય છે યોજાય છે, જે પ્રત્યાખ્યાન અત્યંત અલ્પ પ્રત્યાખ્યાનને આવરે છે તે સર્વવિરતિ પ્રત્યાખ્યાનને આવરે જ એમાં આશ્ચર્ય નથી. ષા: એ પ્રમાણે એકવચનમાં નિર્દેશ જાતિની વિવક્ષાથી છે. કહ્યું છે કે, “જે કારણથી જીવના અત્યંત અલ્પ પણ પ્રત્યાખ્યાનને આવરે છે–રોકે છે તે કારણથી તે કષાયો વિશેષવચન વિના દેશવિરતિ રોકે છે કે સર્વવિરતિને રોકે છે એવા ભેદ વિના પ્રત્યાખ્યાનાવરણ છે.” અહીં ન અલ્પ અર્થવાળો કે ઉપમાન અર્થવાળો છે. પ્રત્યાખ્યાનાવરણની જેમ અપ્રત્યાખ્યાનાવરણ છે. કહ્યું છે કે“પ્રત્યાખ્યાનાવરણ સમાન હોવાથી અપ્રત્યાખ્યાનાવરણ શબ્દ તે તે પ્રમાણે સિદ્ધ થાય છે. અબ્રાહ્મણ એવા વચનમાં બ્રાહ્મણ સમાન પુરુષ જ અભિપ્રેત છે.” આ કષાયોના ઉદયમાં સમ્યકત્વનો લાભ થાય પણ સર્વવિરતિ કે દેશવિરતિ પ્રત્યાખ્યાન ન હોય.
પ્રત્યાખ્યાનાવરણ વિષે પણ તે જ પ્રમાણે અતિદેશ કરવામાં આવે છે. પ્રત્યાખ્યાન શબ્દથી અહીં સર્વવિરતિનું ગ્રહણ કરવું. સર્વવિરતિને આવરનારા=રોકનારા કષાયો પ્રત્યાખ્યાનાવરણ છે. પ્રત્યાખ્યાનાવરણ શબ્દમાં પ્રતિશબ્દ પ્રતિષેધવચનવાળો છે, અર્થાત્ પ્રતિશબ્દનો પ્રતિષેધ અર્થ છે. આચાર્યાદિની પાસે ભાવથી માવજીવ સર્વ પ્રાણીઓને હું ન હણું ઇત્યાદિ પ્રતિષેધનું આખ્યાન=પ્રકાશન કરવું તે પ્રત્યાખ્યાન. આવા પ્રકારના પ્રત્યાખ્યાનને રોકે તે પ્રત્યાખ્યાનાવરણ. કહ્યું છે કે- “જે કારણથી સર્વવિરતિને ઇચ્છતા પણ જીવના સર્વવિરતિના પ્રત્યાખ્યાનને રોકે છે તે કારણથી તે કષાયો વિશેષવચન વિના પ્રત્યાખ્યાનાવરણ છે.” પ્રત્યાખ્યાનના પરિણામની ઉત્પત્તિમાં વિઘાત(=વિજ્ઞ) કરનારા હોવાથી પ્રત્યાખ્યાનાવરણ છે, વિદ્યમાન પ્રત્યાખ્યાનના આવરણ નથી. પૂજ્યોએ કહ્યું છે કે- “એકાંતે અવિદ્યમાન પ્રત્યાખ્યાનનું આવરણ હોતું નથી. (કેમકે અવિદ્યમાનનું આવરણ માનવામાં આવે તો અવિદ્યમાન એવા ખરવિષાણનું પણ આવરણ માનવું જોઈએ.) તથા વિદ્યમાન પ્રત્યાખ્યાનનું પણ આવરણ નથી હોતું. કેમકે અભવ્યોને પણ (પ્રત્યાખ્યાન હોવાથી)
