________________
૩૩
સૂત્ર-૮
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૮ स्वापो-निद्रा सुखप्रतिबोधलक्षणा वेदनीयम्-अनुभवनीयं, निद्रा चासौ वेदनीयं चेति सर्वत्र समानाधिकरणं, दुःखप्रतिबोधलक्षणा निद्रानिद्रा, उपविष्टशयनलक्षणा प्रचला, चक्रमणमाचरतः शयनं प्रचलाप्रचला, स्त्यानगृद्धिः स्त्यायतीति स्त्यानं स्तिमितचित्तो नातीव विकस्वरचेतन आत्मा स्त्यानस्य स्वापविशेषे सति गृद्धिः-आकाङ्क्षा मांसमोदकदन्तायुदाहरणप्रसिद्धा, स्त्यानद्धिरिति वा पाठः, तदुदयाद्धि महाबलोऽर्द्धचक्रवर्तितुल्यबलः प्रकर्षप्राप्तौ भवति, अन्यथा जघन्यमध्यमावस्थाभाजोऽपि संहननापेक्षया सम्भवत्येवेति स्त्यानस्य ऋद्धिः स्त्यानद्धिरिति, चशब्दः समुच्चयवृत्तिः, दर्शनावरणभेदाश्चक्षुदर्शनावरणादयो निद्रावेदनीयादयश्चेति वाक्यार्थः, उक्तार्थानुगाम्येव भाष्यं-चक्षुर्दर्शनावरणमित्यादि गतार्थं, दर्शनावरणं नवभेदं भवतीत्यन्ते निगमितं नवभेदमेवेति ॥८-८॥
ટીકાર્થ– પ્રસ્તુતમાં આવરણનો સંબંધ હોવાથી અને વેદનીયનો સંબંધ ચક્ષુ આદિની સાથે નથી એવો બોધ થાય એ માટે ચક્ષુ આદિ શબ્દોનો દ્વન્દ સમાસ કરીને છઠ્ઠી વિભક્તિથી નિર્દેશ કર્યો છે. દર્શનાવરણ પ્રકૃતિના સામર્થ્યથી(=દર્શનાવરણની પ્રકૃતિઓ હોવાથી) ચક્ષુ આદિ શબ્દોનો દર્શન શબ્દની સાથે સંબંધ કરવો. નિદ્રાથી આરંભી સ્યાનગૃદ્ધિ શબ્દોનો દ્વન્દ્રસમાસ કરીને સમાનાધિકરણ સમાસનો બોધ થાય એ માટે નિદ્રાદિ શબ્દો પછી વેદનીયનો નિર્દેશ કર્યો છે. આત્મા જેનાથી જુએ તે ચક્ષુ. સઘળીય ઇન્દ્રિયો સામાન્ય-વિશેષ બોધના સ્વભાવવાળા આત્માનું કરણદ્વાર છે. ચક્ષુદ્વારા આત્મપરિણતિરૂપ માત્ર સામાન્યબોધ તે ચક્ષુદર્શન. તેની લબ્ધિનો જે ઘાત કરે તે ચક્ષુદર્શનાવરણ. શેષ ઇન્દ્રિયો અને મન દ્વારા સામાન્યબોધ તે અચક્ષુદર્શન. તેની લબ્ધિનો જે ઘાત કરે તે અચક્ષુદર્શનાવરણ. અવધિમાં પણ પ્રથમ સંપાતમાં માત્ર સામાન્ય બોધ તે અવધિદર્શન. કેવળદર્શન પણ સામાન્ય ઉપયોગવાળું છે. તે બેનું આવરણ તે અવધિદર્શનાવરણ અને કેવલદર્શનાવરણ.
