________________
સૂત્ર-૧૪
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૮
૧૨૧ ટીકાર્થ–તાનાવીનાએ પ્રમાણે છઠ્ઠી વિભક્તિ પ્રકૃતિના વિશિષ્ટ સંબંધની અપેક્ષાથી છે. મૂલપ્રકૃતિબંધમાં અંતરાય પ્રસ્તુત છે. અંતરાયની સાથે સંબંધ જોડવા માટે કહે છે- અંતરાય પાંચ પ્રકારનો છે. તદ્યથા એનાથી પાંચ પ્રકારને બતાવે છે. “ટ્રાનસ્ય' રૂત્યાદ્રિ દાન એટલે આપવું. દ્રવ્ય હોવા છતાં ન આપે. ઉદયમાં આવેલું અંતરાય કર્મ આપવાના કાર્યમાં વિધ્વ=અંતરાય કરે છે એથી દાનાંતરાય છે. દ્રવ્ય અને લેનાર પાસે હોવા છતાં અને આને આપેલું મહાફળવાળું થાય એમ જાણતો હોવા છતાં આપવા યોગ્ય ન આપે. એ પ્રમાણે લાભ, ભોગ, પરિભોગ, વિયંતરાયોમાં પણ યોજવું.
તથા કોઈ દાતા સદા દાનથી નરમ હાથવાળો હોય, અર્થાત્ સદા દાન આપનાર હોય, સઘળા યાચકોને સ્વશક્તિ પ્રમાણે ભેદભાવ વિના આપવામાં ઉત્સાહિત ચિત્તવાળો હોવા છતાં માગવા છતાં જેને આપવા યોગ્ય વસ્તુ જરા પણ ન આપે તેના લાભાંતરાયકર્મનો ઉદય છે.
જે એકવાર ભોગવીને તજી દેવામાં આવે, ફરી ઉપભોગ કરવા માટે અયોગ્ય હોય તે માળા, ચંદન, અગધૂપ વગેરે ભોગ છે. ભોગને યોગ્ય વસ્તુ હોવા છતાં જે કર્મના ઉદયથી ન ભોગવી શકે તેને ભોગાંતરાયકર્મનો ઉદય છે.
સ્ત્રી, વસ્ત્ર, શય્યા, આસન, પાત્ર વગેરે ઉપભોગ છે. તેનો ફરી ફરી ઉપભોગ કરી શકાય છે. ઉપ શબ્દ ફરી ફરી અર્થવાળો છે. ઉપભોગ હોવા છતાં જે કર્મના ઉદયથી પરિભોગ ન થઈ શકે તે ઉપભોગાંતરાય નામનું કર્મ છે. વીર્ય, ઉત્સાહ, ચેષ્ટા, શક્તિ એ પ્રમાણે પર્યાયો છે. સશક્ત અને પુષ્ટ શરીરવાળા પણ કોઇ યુવાનનું બળ જે કર્મના ઉદયથી અલ્પ થઈ જાય તે વીઆંતરાય કર્મ છે. ઉક્ત લક્ષણવાળા વીર્યતરાયનો પૃથ્વી, પાણી, તેજસ, વાયુ, વનસ્પતિઓમાં સંપૂર્ણપણે ઉદય હોય છે. ક્ષયોપશમથી ઉત્પન્ન કરાયેલ તરતમતાના કારણે બેઇન્દ્રિયથી આરંભી (૧૧મા-૧૨મા ગુણસ્થાનના) વિચરમ સમય સુધી રહેલા જીવોમાં વીર્યની વૃદ્ધિ થાય છે. કારણ કે ત્યાં સુધી પ્રકર્ષ-અપકર્ષની પ્રાપ્તિ થાય ૧. માર્થાન- એટલે દશ્યપદાર્થનું અદશ્ય થવું.
