________________
૧૧૪ શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૮
સૂત્ર-૧૨ મનસ્વયોનિ તિ, મનોવર્ગણાને યોગ્ય=માનરૂપે પરિણમાવવાને સમર્થ હોય એવા દ્રવ્યોને ગ્રહણ કરવાના અને મૂકવાના સામર્થ્યને ઉત્પન્ન કરવાની ક્રિયાની પરિસમાપ્તિ તે મન:પર્યાપ્તિ છે. બીજા આચાર્યો તો મન પર્યાતિને અલગથી ગ્રહણ કરે છે, ઇન્દ્રિય પર્યાપ્તિના ગ્રહણથી મન પર્યાપ્તિને ગ્રહણ કરતા નથી, અર્થાત્ ઇન્દ્રિય પર્યાપ્તિ સિવાય (અલગથી) મન પર્યાતિના પાઠને કહે છે. મન:પર્યાતિને (અલગથી) કોઈક ઈચ્છે છે, કોઈક નથી ઇચ્છતા.
માસામ્ ઇત્યાદિથી છએય સાથે પ્રારંભાયેલી પર્યાદ્ધિઓ ક્રમથી પૂર્ણતાને પામે છે એમ જણાવે છે. વિષમતાથી પૂર્ણ થવામાં શું કારણ છે? એવા પ્રશ્નના ઉત્તરને કહે છે- પર્યાપ્તિઓ ઉત્તરોત્તર સૂક્ષ્મ હોવાથી ક્રમથી પૂર્ણ થાય છે. આહારપર્યાપ્તિથી શરીરપર્યાપ્તિ અધિક સૂક્ષ્મ છે. શરીરપર્યાપ્તિ અધિક સૂક્ષ્મદ્રવ્યોના સમૂહથી રચાયેલી છે. તેનાથી પણ ઇન્દ્રિય પર્યામિ અધિક સૂક્ષ્મ છે. તેનાથી પણ પ્રાણાપાનપર્યાપ્તિ અધિક સૂક્ષ્મ છે. તેનાથી ભાષાપર્યાપ્તિ અધિક સૂક્ષ્મ છે. તેનાથી મન:પર્યાપ્તિ અતિશય સૂક્ષ્મ છે. ઉત્તરોત્તર સૂક્ષ્મતાને દષ્ટાંતથી બતાવે છે- “સૂત્રાદિશર્તન-ધટનોવિકૃતિ, સૂતરનું સ્થૂલકાંતણ અને સૂક્ષ્મકાંતણ. બંને કાંતણ (=કાંતવાનું કાય) એકી સાથે શરૂ કરવામાં આવે તો સ્થૂલકાંતણથી સૂતરનું સૂક્ષ્મકાંતણ લાંબાકાળે કોકડીને પૂરે છે=ભરે છે. સ્થૂલકાંતણથી કોકડી જલદી પુરાઈ જાય. કાષ્ઠની રચનામાં પણ આ જ ક્રમ છે. ખંભાદિના સમચતુરગ્નાદિ ચૂલ સ્વરૂપની રચના ઘણા અલ્પકાળમાં કરાય છે. ટુકડા જોડીને કે પત્રચ્છેદ કરીને બનાવેલી પૂતળીઓના પ્રકારોથી યુક્ત તે જ સ્તંભ લાંબા કાળે તૈયાર થાય છે. આદિ શબ્દથી ચિત્ર અને વિવિધ શિલ્પકામ આદિનું ગ્રહણ કરવું.
૧. અહીં ટીકામાં ૧ પુનઃ આટલો પાઠ અધિક જણાય છે. ૨. ૩ ( ડ) એટલે સૂતર કાંતી લીધા પછી ઉતારીને જેના ઉપર વીંટવામાં આવે
છે તે કોકડી. સૂતર ઝીણું હોય તો કોકડી ભરવા ઘણો લાંબો દોરો જોઈએ અને સૂતર જાડું હોય તો ઓછા દોરાથી કોકડી ભરાઈ જાય.
