________________
૧૦૦
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૮ સૂત્ર-૧૨ સ્વામિભાવ આદિ સંબંધવિશેષ શેષ કહેવાય છે. આનો અર્થ એ થયો કે સંબંધમાં છઠ્ઠી વિભક્તિ થાય. (૨) સંબંધ ન હોય પણ વિશેષ સૂત્રોથી છઠ્ઠી વિભક્તિનું વિધાન કર્યું હોય એથી છઠ્ઠી વિભક્તિ થાય. અહીં સિદ્ધહેમશબ્દાનુશાસનમાં યત્ન શબ્દનો પ્રયોગ કર્યો છે. યત્નથી (સૂત્ર રચના કરીને) છઠ્ઠી વિભક્તિનું વિધાન કર્યું હોય. જેમકે- સપષો નાથતનું અહીં નાથ (૨-૨-૧૦) એ સૂત્રથી યત્નથી છઠ્ઠી વિભક્તિ છે તેથી સમાસ ન થાય. પ્રસ્તુતમાં છઠ્ઠી વિભક્તિ યત્નથી( વિશેષ સૂત્રથી) નથી કિંતુ શેષમાં(=સંબંધમાં) છે માટે સમાસનો નિષેધ નથી.
yવવિશેષાતિ વિશેષ રીતે એકઠા કરીને પુરુષશરીર-સ્ત્રી શરીર આદિ સંબંધી પુદ્ગલોની જે રચનાત=ગોઠવણી) થાય છે તે સંઘાતનામકર્મ નિમિત્તથી છે. જે નિમિત્તથી રચના થાય છે તે નિમિત્ત) સંઘાતનામ છે. તેને પ્રસિદ્ધ ઉદાહરણથી વિચારતા ભાષ્યકાર કહે છે- “રાહમૃતિયાfપve સંધાતવત્ રૂતિ ગદ્યબંધની અનુકૂળતા માટે અહીં પિંડ શબ્દનું બે વાર ગ્રહણ કર્યું છે. રામૃત:પષ્ણવત્ એવું ઉચ્ચારણ કઠીન થાય. પ્રશ્ન– અયોદ્રાકૃFિuડવત્ એવો વાક્ય પ્રયોગ કેમ ન કર્યો?
ઉત્તર–શુદ્ધ(=નિર્દોષ) વચનવાળા આચાર્ય- એકવાર વાક્ય પ્રયોગ કર્યા પછી પાછા ન ફરે, અર્થાત એકવાર કરેલા વાક્યપ્રયોગને બદલે નહિ. કાષ્ઠપિંડની જેમ, મૃત્પિડની જેમ અને અયપિંડની જેમ એમ ત્રણ દૃષ્ટાંતો છે.
પ્રશ્ન- આ વિષે બીજાં પણ દષ્ટાંતો હોવા છતાં અહીં આ ત્રણ દષ્ટાંતોનો ઉલ્લેખ કેમ કર્યો?
ઉત્તર- સુલભ હોવાથી અને જ્ઞાન મેળવનારને અતિશય બોધનું કારણ હોવાથી અહીં આ ત્રણ દષ્ટાંતોનો ઉલ્લેખ કર્યો છે.
કાષ્ઠના અવયવોનો સંઘાત તે દારુપિડ, એ પ્રમાણે માટીના અવયવોનો સંઘાત તે મૃત્પિડ તથા લોખંડના અવયવોનો સંઘાત તે અય પિંડ. આ પ્રમાણે જીવવડે આત્મસાત્ કરાયેલા ઔદારિકાદિ શરીરને
