________________
સૂત્ર-૧૨ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૮
૮૧ ગ્રહણ કરેલા દ્રવ્યોને શરીરરૂપે સંસ્થાપનની ક્રિયાની સંપૂર્ણ સમાપ્તિ તે શરીરપર્યાપ્તિ. સંસ્થાપન એટલે રચવું-બનાવવું.
ત્વગાદિ ઇન્દ્રિયોને બનાવવાની ક્રિયાની પરિસમાપ્તિતે ઇન્દ્રિય પર્યાપ્તિ. પ્રાણાપાનની ક્રિયાને યોગ્ય દ્રવ્યોના ગ્રહણ-નિસર્ગની શક્તિને ઉત્પન્ન કરવાની ક્રિયાની પરિસમાપ્તિ તે પ્રાણાપાનપર્યાતિ છે.
ભાષાને યોગ્ય દ્રવ્યોને ગ્રહણ કરવાની અને મૂકવાની શક્તિને ઉત્પન્ન કરવાની ક્રિયાની પરિસમાપ્તિ તે ભાષાપર્યાતિ છે. મનને યોગ્ય દ્રવ્યોને ગ્રહણ કરવાની અને મૂકવાની શક્તિને ઉત્પન્ન કરવાની ક્રિયાની પરિસમાપ્તિ તે મન:પર્યાપ્તિ છે એમ બીજાઓ કહે છે.
એકી સાથે પ્રારંભાયેલી પણ પર્યાદ્ધિઓની પૂર્ણતા ક્રમથી થાય છે. કેમકે પર્યાયિઓ ઉત્તરોત્તર સૂક્ષ્મ છે. સૂતરને કાંતવામાં અને કાઇને કાપવામાં અને છે તેમ અહીં અનુક્રમે દૃષ્ટાંતો છે. (૧) ઘર માટે દલિક ગ્રહણ (૨) સ્તંભખૂણાનો વિચાર (૩) પ્રવેશ-નિર્ગમ માટે દ્વાર (૪) સ્થાન-શયનાદિની ક્રિયા માટે નિર્વર્તન પર્યાપ્તિઓને બનાવનાર=પૂર્ણ કરનાર પર્યાપિનામ છે. અપર્યાપિને રચનાર કરનાર અપર્યાપિનામ છે, અર્થાત્ પર્યાતિરૂપે પરિણમવા યોગ્ય દલિક દ્રવ્યોને આત્મા પ્રહણ ન કરે એ અપર્યાપિનામ છે.
સ્થિર-અસ્થિર- સ્થિરતાને બનાવનાર સ્થિરનામ છે. વિપરીત અસ્થિરનામ છે.
આદેય-અનાદેય– આદેયભાવને બનાવનાર આદેયનામ છે. વિપરીત અનાદેયનામ છે.
યશ-અયશ- યશને ઉત્પન્ન કરનાર યશનામ છે તેનાથી વિપરીત અયશનામ છે. તીર્થંકર- તીર્થંકરપણાને ઉત્પન્ન કરનાર તીર્થંકરનામ છે.
તે તે ભાવોને નમાવે તે નામ. આ પ્રમાણે ઉત્તરભેદોથી સહિત નામકર્મનો ભેદ અનેક પ્રકારનો જાણવો. (૮-૧૨).
टीका-प्रागुद्दिष्टा द्विचत्वारिंशत् पिण्डभेदा नामकर्मणस्तत्प्रतिपादनार्थं सूत्रं, नमयति-परिणमयति प्रापयति नारकादिभवान्तराणि जीवमिति
