________________
સૂત્ર-૨૧ શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫ मुपकुर्वन्ति इत्युक्तनीत्येति बुध्यामहे-अथ जीवानां पृथिव्यादीनां क उपकारः?, परस्परतः, इत्यनवबोधात् प्रश्निते सत्याह-अन्योऽन्य इत्यादि,
ટીકાવતરણિકાર્થ– અત્રીદ ઇત્યાદિ ગ્રંથ(=વાક્ય) આગળના સૂત્રની સાથે સંબંધ જોડવા માટે છે. અહીં કહે છે કે જેનું લક્ષણ પૂર્વે કહ્યું છે તે ધર્મ, અધર્મ, આકાશ, પુગલો સંસારી જીવો ઉપર ઉપકાર કરે છે એમ પૂર્વોક્ત નીતિથી(=વર્ણનથી) અમે જાણીએ છીએ. હવે પૃથ્વીકાય વગેરે જીવોનો પરસ્પર શો ઉપકાર છે? ન જાણવાના કારણે આમ પ્રશ્ન કર્યો છતે કહે છે- ગોવ્યો, અહીં ઉત્તર આપવામાં આવે છે–
જીવોનો પરસ્પર ઉપકારपरस्परोपग्रहो जीवानाम् ॥५-२१॥
સૂત્રાર્થ– પરસ્પર ઉપગ્રહ(સહાય) કરવો એ જીવોનો ઉપકાર છે. (પ-૨૧)
भाष्यं- परस्परस्य हिताहितोपदेशाभ्यामुपग्रहो जीवानामिति ॥५-२१॥ ભાષ્યાર્થ– ઉત્તર-પરસ્પર હિતોપદેશ અને અહિતોપદેશથી જીવોનો ઉપગ્રહ છે. (પ-૨૧)
टीका- अन्योऽन्योपग्रहो जीवानामुपकार इति सूत्रसमुदायार्थः । अवयवार्थं त्वाह-'परस्परे'त्यादिना, परस्परस्य-अन्योऽन्यं हिताहितोपदेशाभ्यामिति हितप्रतिपादनेन अहितप्रतिषेधेन च उपग्रहो जीवानामिति, तथाभव्यत्वाक्षिप्ता हिताहितनिमित्तता जीवानां प्रयोजनमिति, प्राग् उपयोगो लक्षणमित्युक्तं असाधारणं, तत्र साधारणा च निमित्ततेति न સૂત્રસ્તરોપાવો: II-રશા
ટીકાર્થ– પરસ્પર ઉપગ્રહ(=સહાય) કરવો એ જીવોનો ઉપકાર છે એ પ્રમાણે સૂત્રનો સમુદિત અર્થ છે. અવયવાર્થને તો ભાષ્યકાર “પરસ્પર ઇત્યાદિથી કહે છે- પરસ્પરને એક-બીજાને હિતનું પ્રતિપાદન કરવા વડે અને અહિતનો નિષેધ કરવા વડે ઉપગ્રહ(=સહાય) કરવો એ જીવોનો
