________________
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫
पृथिवीकायाद्येकेन्द्रियनारकदेववर्जानां, एवमयं सर्वेषामपि संसारिणां, विग्रहगतिसमापन्नसमुद्घातगतशैलेशीकेवल्युपकाराभावेऽपि स्तोकतया बाहुल्यमधिकृत्याह-उपकुरुते, किं कारणमित्यनधिगतभावार्थप्रश्नः, इहोत्तरं - 'शरीरे' त्यादि स्थितिश्च उपचयश्चेत्यादिर्द्वन्द्वः, शरीरस्य स्थित्यादयः, एतदर्थं यस्मात् आहार इति, तस्मादाहारः सर्वेषामेवोपकुरुत इति, तत्र સ્થિતિ:-શરીરસ્થ સંધારનં ૩૫ત્તય:-રિયો: નનં-શક્તિ: વૃદ્ધિ:આહારાવિરૂપા પ્રીતિ:-પરિતોષખેતિ I-૨૦
ટીકાર્થ– સુખાદિમાં નિમિત્ત બનવું એ પુદ્ગલોનો ઉપકાર છે. આ પ્રમાણે સૂત્રનો સમુદિત અર્થ છે. અવયવાર્થને તો સુોપગ્રહ ઇત્યાદિથી ભાષ્યકાર કહે છે- માળાદિના સંબંધથી આત્માને આહ્લાદ થવો એ સુખ છે. સુખનો ઉપગ્રહ=સુખમાં નિમિત્ત બનવું એ પુદ્ગલોનો ઉપકાર છે. એ પ્રમાણે દુઃખોપગ્રહ અંગે જાણવું. વિશેષ એ છે કે કાંટાદિના સંબંધથી પરિતાપ થવો એ દુઃખ છે. એ પ્રમાણે જીવિતોપગ્રહ અંગે જાણવું. વિશેષ એ છે કે શ્વાસોચ્છ્વાસની ક્રિયા બંધ ન થવી એ જીવિત(=જીવન) છે. એ પ્રમાણે મરણોપગ્રહ અંગે જાણવું. વિશેષ એ છે કે શ્વાસાદિ અટકી જવા એ મરણ છે. આ પુદ્ગલોનો ઉપકાર(=કાર્ય) છે.
સૂત્ર-૨૦
૪૫
પુાલસમ્બન્યિ પ્રયોગનમાત્મ સમવાયિ—જેમાં આત્મા ઉપાદાનકારણ છે એવું પુદ્ગલ સંબંધી કાર્ય છે. સૂત્રમાં રહેલા 7 શબ્દથી શરીર વગેરે પુદ્ગલોનો ઉપકાર છે. શરીર વગેરે હોય તો સુખ વગેરે હોય. (માટે પહેલા શરીરાદિનો અને પછી સુખાદિનો ઉલ્લેખ કર્યો છે.)
પ્રશ્ન– શરીરાદિ અને સુખાદિ એ બધાં પુદ્ગલોનો ઉપકાર છે તો એક સૂત્ર ન કરતા બે સૂત્રો કેમ કર્યાં ?
ઉત્તર– પ્રસ્તુત શરીરાદિ કાર્ય પુદ્ગલ અને આત્મા બંનેને આધીન હોવા છતાં(=બંને હોય તો જ થતું હોવા છતાં) પુદ્ગલો અસાધારણ કારણ છે એમ હવે પછી સ્પષ્ટ કરશે, માટે બે સૂત્રો કર્યા છે. આ પ્રમાણે સર્વસ્થળે(=ઉપકાર સંબંધી સર્વસૂત્રોમાં) યોજના કરવી.
