________________
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫
સૂત્રાર્થ– આકાશના અનંતપ્રદેશો છે. (૫-૯)
भाष्यं - लोकालोकाकाशस्यानन्ताः प्रदेशाः । लोकाकाशस्य तु धर्माधर्मैकजीवैस्तुल्याः ॥५-९॥
ભાષ્યાર્થ— લોકાકાશ અને અલોકાકાશના અનંતા પ્રદેશો છે. લોકાકાશના તો પ્રદેશો ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય અને એક જીવના પ્રદેશોની તુલ્ય(=અસંખ્યાતા) છે. (૫-૯)
टीका - एतद् व्याचष्टे - 'लोके' त्यादिना लोकालोकाकाशस्य सामान्येનાવિતસ્ય, જિમિત્યાહ-અનન્તા: પ્રવેશા:, અપર્યવસાના કૃત્યર્થ:, विशेषेण लोकाकाशस्य पुनः धर्माधर्मैकजीवैः किमित्याह-तुल्याः सदृशाः समानाः प्रदेशा इति, इयांस्तु विशेषः - धर्मादीनां वितता एव, जीवस्य तु सङ्कोचविकाशधर्माण इति ॥५-९॥
',
ટીકાર્થ– આકાશના અનંતપ્રદેશો હોય છે એને ભાષ્યકાર તો’ ઇત્યાદિથી કહે છે- સામાન્યથી લોકાકાશ અને અલોકાકાશ એમ સંપૂર્ણ આકાશના અનંતપ્રદેશો છે. અનંત એટલે જેનો અંત ન હોય તે. વિશેષથી લોકાકાશના તો ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય અને એક જીવની તુલ્ય(=અસંખ્યાત) પ્રદેશો છે. અહીં આ વિશેષ છે કે ધર્માસ્તિકાયાદિના પ્રદેશો વિસ્તૃત હોય છે. જીવના પ્રદેશો તો સંકોચ-વિકાસના સ્વભાવવાળા હોય છે. (૫-૯)
૧૮
સૂત્ર-૧૦
પુદ્ગલોના પ્રદેશોનું પરિમાણ
सङ्ख्येयासङ्ख्येयाश्च पुद्गलानाम् ॥५- १०॥
સૂત્રાર્થ– પુદ્ગલોના સંખ્યાત, અસંખ્યાત અને અનંતપ્રદેશો હોય છે. (૫-૧૦)
भाष्यं - सङ्ख्येया असङ्ख्येया अनन्ताश्च पुद्गलानां प्रदेशा भवन्ति । अनन्ता इति वर्तते ॥५-१०॥
ભાષ્યાર્થ– પુદ્ગલો (દ્રવ્યો)ના પ્રદેશો સંખ્યાત, અસંખ્યાત અને અનંતા હોય છે. “અનન્તા:’’ એ પ્રમાણે ઉપરના સૂત્રથી ચાલ્યું આવે છે. (૫-૧૦)
