________________
સૂત્ર-૩
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫ પરિણમે છે. તે તે રીતે પરિણમે છે તેથી આ પાંચ કાય છે અને દ્રવ્યો છે. કેમકે તેમનો કાય અને દ્રવ્ય એમ ઉભય રૂપે વ્યવહાર જોવામાં આવે છે.
આને ભાષ્યકાર કહે છે. કારણ કે અહીં જ પ્રથમ અધ્યાયમાં કહ્યું છે. પ્રથમ અધ્યાયમાં શું કહ્યું છે તેને કહે છે- “મતિ અને શ્રુતની ગ્રહણતા ધર્માસ્તિકાય વગેરે સર્વદ્રવ્યોમાં અને થોડા પર્યાયોમાં છે, અર્થાત મતિશ્રુતનો વિષય સર્વદ્રવ્યો અને થોડા પર્યાયો છે. (.૫ સૂ.૧)
મતિ-શ્રુતથી થતું ગ્રહણ(ત્રંબોધ) વિશુદ્ધ ન હોય. વિશુદ્ધ ગ્રહણ તો કેવળજ્ઞાનથી થાય એમ કહે છે- “કેવળજ્ઞાનનો વિષય સર્વદ્રવ્યો અને સર્વપર્યાયો છે.” (અ.૧ સૂ.૩૦)
આનાથી દ્રવ્યોનું તે તે રીતે પર્યાયરૂપે પરિણમન કહ્યું. કારણ કે વિશિષ્ટ શેયરૂપે પરિણત ન થયેલા દ્રવ્યનું ગ્રહણ(=બોધ) થઈ શકે નહીં. (૫-૨)
टीकावतरणिका- एतानि चટીકાવતરણિતાર્થ– અને આ(=ધર્માસ્તિકાયાદિ દ્રવ્યો)ધર્માસ્તિકાય આદિ દ્રવ્યોમાં સાધર્મ સમાનતાनित्याऽवस्थितान्यरूपीणि ॥५-३॥ સૂત્રાર્થ– (આ ધર્માસ્તિકાય આદિ દ્રવ્યો)- નિત્ય, અવસ્થિત=સ્થિર અને અરૂપી છે. (પ-૩)
भाष्यं- एतानि द्रव्याणि नित्यानि भवन्ति । 'तद्भावाव्ययं नित्यम्' इति वक्ष्यते ॥ अवस्थितानि च । न हि कदाचित्पञ्चत्वं भूतार्थत्वं च व्यभिचरन्ति ॥ अरूपीणि च । नैषां रूपमस्तीति । रूपं मूर्तिः, मूर्त्याश्रयाश्च स्पर्शादय इति ॥५-३॥
ભાષ્યાર્થ– આ દ્રવ્યો નિત્ય છે. “જે વસ્તુ તેના પોતાના ભાવથી અવ્યય રહે એટલે કે પોતાના ભાવથી રહિત ન બને તે નિત્ય.” એમ આગળ (અ.૫ સૂ.૩૦ માં) કહેવાશે. આ દ્રવ્યો અવસ્થિત છે. આ દ્રવ્યો
