________________
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫
सूत्र -४४
टीका- आदिमान् परिणाम इति सूत्रसमुदायार्थः । अवयवार्थं त्वाह'जीवेष्वि' त्यादिना, जीवेष्वरूपिष्वपि प्रकृत्या तथाऽनादिरूपसम्बन्धाद्रूपिष्वपि सत्सु किमित्याह - योगोपयोगावित्यत्र योजनं योगःपुद्गलसम्बन्धादात्मनो वीर्यपरिणतिविशेषः एवमुपयोजनमुपयोगः चैतन्यस्वभावस्यात्मनो ज्ञानदर्शनलक्षणः, एतौ द्वावपि परिणामौ शक्तिदौ, अनेनात्मनो मुख्यतद्भावापत्तिमाह, एतौ चादिमन्तौ भवतः, उपजायमानकालावधिकत्वाद् आदिमन्तौ सन्तौ सन्तत्या त्वनादिसन्तावेव । 'तत्रे'त्यादि तत्रोपयोगः पूर्वोक्तः, द्वितीयेऽध्याये 'उपयोगो लक्षण'मित्यादिना, योगस्तु योगः पुनः पुरस्तादुपरिष्टात् षष्ठाध्यायादिसूत्रे वक्ष्यते-अभिधास्यते, 'कायवाङ्मनः कर्म योग' इत्यादिनेति ॥५-४४॥
૧૫૬
॥ आचार्यहरिभद्रोद्धृतायां तत्त्वार्थटीकायां (डुपडुपिका) भिधानायां पञ्चमोऽध्यायः समाप्तः ॥
ટીકાર્થ– જીવોમાં યોગ અને ઉપયોગ એ બે પરિણામ આદિમાન છે से प्रमाणे सूत्रनो समुद्दित अर्थ छे. अवयवार्थने तो 'जीवेषु' त्याहिथी કહે છે- તેવા પ્રકારના અનાદિ કાળના રૂપના સંબંધથી જીવો રૂપી હોવા છતાં સ્વભાવથી તો અરૂપી છે. જીવો અરૂપી હોવા છતાં જીવોમાં યોગઉપયોગ આદિમાન છે. પુદ્ગલના સંબંધથી આત્મામાં ઉત્પન્ન થતો વીર્યનો પરિણામવિશેષ યોગ છે. ચૈતન્યસ્વભાવવાળા આત્માના જ્ઞાનદર્શન ઉપયોગ છે.
આ બંને પરિણામ જીવને શક્તિ આપનારા છે. જીવોમાં યોગઉપયોગ પરિણામ આદિમાન છે એવા કથન દ્વારા ગ્રંથકાર આત્માના મુખ્ય સ્વભાવની સિદ્ધિને કહે છે, અર્થાત્ આનાથી આત્માના મુખ્ય સ્વભાવની સિદ્ધિ થાય છે. (સંસારી આત્માનો યોગ મુખ્ય સ્વભાવ છે
૧. અરૂપી પદાર્થોમાં અનાદિમાન પરિણામ છે, એટલે જીવમાં અનાદિ પરિણામ હોય. આમ છતાં छवोभां योग-उपयोग खाहिभान परिशाम छे. माटे खहीं "अ३पी होवा छतां” खेम सज्युं छे.
