________________
સૂત્ર-૪૦ શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫
૧૪૯ આશ્રયભાવથી રહેનારા એમ કહ્યું છે. વૃત્તિ એટલે રહેવું. દ્રવ્ય અને ગુણો સાથે રહે છે. સાથે રહેવા માટે કોઈ સંબંધ જોઈએ. તો પ્રશ્ન થાય કે દ્રવ્ય અને ગુણો કયા સંબંધથી સાથે રહે છે? તેના જવાબમાં અહીં કહ્યું કે આશ્રય-આશ્રયિભાવથી સાથે રહે છે. દ્રવ્ય આશ્રય(=રાખનાર) છે અને ગુણો આશ્રયી(=રહેનારા) છે. આશ્રય-આશ્રયિભાવ “કુંડમાં બોર છે” એમ આધાર-આધેયરૂપ નથી, પરંતુ પરિણામિ-પરિણામરૂપ છે. દ્રવ્ય પરિણામી છે અને ગુણ પરિણામ છે.
શ્રતદ્રવ્યા-આશ્રિતં દ્રવ્ય : તે આશ્રિત વ્યા જેમણે દ્રવ્યનો આશ્રય કર્યો છે તે આશ્રિતદ્રવ્ય. આ શબ્દાર્થ છે. ભાવાર્થ તો “જે દ્રવ્યમાં રહે તે ગુણો” એવો છે. આ ભાવને સૂત્રમાં દ્રવ્યાકયા એવા પ્રયોગથી કહ્યો છે.
પરગુપમાવા =પરેષાં ગુખાનામાવો પુ તે પશુપાવા: બીજા ગુણોનો અભાવ જેમનામાં છે તે પરગુણાભાવા. આ શબ્દાર્થ છે. ભાવાર્થ તો “ગુણોમાં બીજા ગુણો હોતા નથી” એવો છે. (આ ભાવાર્થ સૂત્રમાં નિ:' એવા પ્રયોગથી કહ્યો છે.)
આ પ્રમાણે સૂત્રનો સમુદિત અર્થ છે. અવયવાર્થને તો “દ્રવ્યનેષાં ઇત્યાદિથી કહે છે- દ્રવ્ય ધર્માસ્તિકાયાદિ છે અથવા સુખપૂર્વક સમજી શકાય એ માટે દ્રવ્ય ઘટ વગેરે છે. ષ એટલે મુળનામ્ દ્રવ્ય દ્રવ્યની સાથે થનારા અને રૂપાદિ પરિણામના ભેદવાળા ગુણોનો આશ્રય છે, માટે ગુણો દ્રવ્યાયા(=દ્રવ્યરૂપ આશ્રયવાળા) કહેવાય છે. તથા ગુણોને ગુણો હોતા નથી. કેમકે પરિણામનો અન્ય પરિણામ ન હોય. (જેમ કે દ્રવ્યના શુક્લ વગેરે પરિણામ છે. શુક્લાદિ પરિણામના અન્ય શુક્લાદિ પરિણામ નથી.) જો પરિણામનો અન્ય પરિણામ માનવામાં આવે તો અનવસ્થાનો પ્રસંગ આવે. માટે સૂત્રમાં નિrળા: એમ કહ્યું છે. પ્રશ્ન- અણુ વગેરે અનંત ગુણોનો આશ્રય કેમ છે? ઉત્તર– તેવા પ્રકારના ઉત્કૃષ્ટ પરિણામના ભેદના કારણે અણુ વગેરે અનંતગુણોનો આશ્રય છે. ક્રમથી થવામાં તો પર્યાય છે, અર્થાત્ દ્રવ્યમાં
