________________
સૂત્ર-૩૫ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫
૧૩૩ व्यावृत्तिविशेषणार्थ इति, व्यावृत्तिश्च विशेषणं चेति विग्रहः, ते अर्थो यस्य स तथोक्तः, कस्येह व्यावृत्तिः ? किं वा विशेषणमित्याह-प्रतिषेधं व्यावर्त्तयति, बन्धं च विशेषयतीति, जघन्यगुणानामिति प्रकृतः प्रतिषेधस्तं व्यावर्त्तयति, यथाऽधिकृतं च बन्धं विशिनष्टि, गुणवैषम्ये सति सदृशानां गुणव्याधिकानां बन्धो भवतीत्येवम् ॥५-३५॥
ટીકાર્થ–સમુદિત અર્થ સ્પષ્ટ છે. અવયવાર્થને તો “ધતિકુળાનાં તુ ઇત્યાદિથી કહે છે- બીજા પરમાણુથી જે પરમાણુ બે ગુણવિશેષોથી અધિક હોય તે પરમાણુ કયધિક કહેવાય. કયધિક જે ગુણોની આદિમાં છે તે યધિકાદિ ગુણ છે. અહીં ગુણ શબ્દ ગુણીને કહેનારો છે, અર્થાત ગુણીનો વાચક છે. આથી) અહીં ગુણી, ગુણ અને પરમાણુ એ બધાનો એક અર્થ છે. (તે આ પ્રમાણે- અહીં ગુણ શબ્દનો ગુણી અર્થ કહ્યો છે. આથી ગુણ અને ગુણી એ બે શબ્દોનો એક જ અર્થ છે. પ્રસ્તુતમાં પરમાણુઓના બંધનું પ્રકરણ હોવાથી ગુણી તરીકે પરમાણુઓ છે. માટે ગુણી એટલે પરમાણુ. આમ પ્રસ્તુતમાં ગુણી, ગુણ અને પરમાણુ એ ત્રણેયનો એક અર્થ છે.)
દ્વિગુણ વગેરેથી અધિક એવા સદશ પરમાણુઓનો બંધ થાય. સદશનામુએ સ્થળે સ્નેહસામાન્યને(=બંનેમાં સ્નેહ હોય એમ સામાન્યને) અને રૂક્ષસામાન્યને(=બંનેમાં રૂક્ષતા હોય એમ સામાન્યને) આશ્રયીને સાદેશ્યનું વ્યાખ્યાન કરવું, અર્થાત બંને સ્નિગ્ધ હોય કે બંને રૂક્ષ હોય એ સાદશ્ય છે.
તથા ઈત્યાદિથી ઉદાહરણ આપે છે. તે આ પ્રમાણે- સ્નિગ્ધનો દ્વિગુણાદિથી અધિક સ્નિગ્ધની સાથે, દ્વિગુણ આદિથી અધિક સ્નિગ્ધનો સ્નિગ્ધની સાથે, રૂક્ષનો દ્વિગુણાદિથી અધિક રૂક્ષની સાથે, દ્વિગુણાદિથી અધિક રૂક્ષનો રૂક્ષની સાથે બંધ થાય. ભાષ્યમાં ત્રિસ્ય એ સ્થળે પશુધિસ્થ એમ સંખ્યા ન કહી હોવા છતાં સામર્થ્યથી સમજી શકાય છે, ગુણ પણ સામર્થ્યથી સમજી શકાય છે.
