________________
શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫ સૂત્ર-૨૯ રીતે આગમમાં જે યમ-નિયમાદિ માર્ગનું નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે તેનું નિષ્ફળપણું આવ્યું=યમ-નિયમાદિ મોક્ષમાર્ગ વ્યર્થ થયો.
પર્વ ત્યાદ્રિ આ પ્રમાણે સમ્યગ્દષ્ટિ સમ્યફ સંકલ્પવાળો, સમ્યગ્વાણીવાળો, સમ્યગ્માર્ગવાળો, સમ્યફસરળતાવાળો, સમ્યફપુરુષાર્થવાળો, સમ્યફસ્મૃતિવાળો અને સમ્પક્સમાધિવાળો હોય. આવી વાણી અર્થરહિત બનવાના કારણે વ્યર્થ બને.
આ પ્રમાણે સર્વ પુરુષાર્થના આધારભૂત આત્મા ઉત્પાદાદિવાળો છે એમ કહીને અચેતન ઘટાદિમાં કહેવા માટે ભાષ્યકાર કહે છે- “પવમ્ રૂત્યવિ, કપાલની ઉત્પત્તિ ઘટના વ્યયથી યુક્ત માટીમાં થાય છે, અન્ય માટીમાં નહીં. તેથી જે ઉત્પાદ, વ્યય, પ્રૌવ્યથી યુક્ત છે તે સત્ છે.
એકાંત નિત્યપક્ષમાં બાધા વિપક્ષમાં(=એકાંતનિત્યપક્ષમાં) બાધાને (પદાર્થોનો અવસ્થા ભેદ ન ઘટવા રૂપ બાધાને) કહે છે- (ાનધ્રૌવ્ય તત્તર્થસ્વમાવતિયાવસ્થાનેતાનુપપ સમાન પૂર્વેશ) એકાંત નિત્યપક્ષમાં માટીનો તે રીતે=ઘટરૂપે જ થવાનો સ્વભાવ હોવાથી અવસ્થાભેદ ન ઘટી શકે, અર્થાત્ કપાલની ઉત્પત્તિ ન થઈ શકે, એથી પૂર્વે આત્માને આશ્રયીને જે કહ્યું હતું તેની સમાન બધી હકીકત આમાં જાણવી. “શવમ્ રૂત્યાદ્ધિ ઉક્ત રીતે આ(=ઉત્પાદાદિ) સ્થૂલ નીતિથી=વ્યવહારનયની અપેક્ષાએ મનુષ્યાદિ અવધિદ્રવ્યને મોટા ફેરફારવાળા દ્રવ્યને) આશ્રયીને બતાવવામાં આવ્યું છે. નિશ્ચયથી તો મનુષ્યાદિ પણ પ્રતિસમય ઉત્પાદાદિવાળા છે( મનુષ્યાદિ પણ પ્રતિસમય ઉત્પાદાદિવાળા છે એ રીતે જ). કારણ કે તે રીતે જ આ બાળમનુષ્ય છે, આ યુવાનમનુષ્ય છે ઇત્યાદિને આશ્રયીને ભેદની સિદ્ધિ થાય છે, અર્થાત્ આ બાળ છે, આ યુવાન છે ઈત્યાદિ જે અવસ્થાંતર દેખાય છે એની સિદ્ધિ થાય છે. અન્યથા (પ્રતિસમય ઉત્પાદાદિ ન હોય તો) અવસ્થાતરનો મેળ(નૃસિદ્ધિ) ન થાય. (પ્રતિક્ષણ ઉત્પાદાદિને માન્યા વિના ન તો વસ્તુનું વસ્તુત્વ સિદ્ધ થાય અને ન તો લોકવ્યવહાર ઘટી શકે.) કહ્યું છે કે- “સર્વ રૂત્યાદ્રિ
