________________
સૂત્ર-૨૯ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫ तथाऽभूतप्रादुर्भावतस्तद्गत्यादिनिबन्धनावध्यभावेन, एवं यद्व्येति विनिवर्त्तते अधिकृतोत्पादपूर्वरूपेण, अन्यथा तद्गत्याद्ययोगात्, एवं यच्च ध्रुवं-शाश्वतं तदुभयाधारभावेन, निराधारयोस्तयोरसम्भवात्, नामृदाधाराः कपालादयो घटविनाशो वा, तथा तद्बुद्धिसिद्ध्योरित्यत आह-तत् सदिति, किमुक्तं भवति ?-तत् सदित्यस्य ध्वनेविषयः, सद्विद्यमानमित्यर्थः, व्यतिरेकमाहअतोऽन्यदसदिति अत उत्पादादिमतोऽन्यदुत्पादादिरहितं किमित्याहअसदिति, असदित्यस्य ध्वनेविषयः असदविद्यमानमित्यर्थः ॥५-२९॥
ટીકાર્થ– ઉત્પાદાદિવાળું જ સત્ છે. જેમાં ઉત્પાદાદિ ત્રણેય અવશ્ય હોય તે સત્ છે. આ પ્રમાણે સૂત્રનો સમુદિત અર્થ છે. અવયવાર્થને ભાષ્યકાર “તિ ઇત્યાદિથી કહે છે- આ સૂત્ર પ્રવચનના રહસ્યરૂપ છે. આથી આ લોક સંબંધી અને પરલોક સંબંધી વ્યવસ્થાના કારણરૂપે આ સૂત્રની વ્યાખ્યા કરે છે. આ લોકમાં મનુષ્યત્વાદિ પર્યાયથી અવિનાભાવરૂપે(= જીવત્વને છોડ્યા વિના) અર્થાત્ મનુષ્યત્વાદિરૂપે જ (જીવત્વરૂપે નહિ) નાશ પામતા જીવની દેવત્વાદિ પર્યાયથી ઉત્પત્તિ થાય છે. અહીં દેવપર્યાયરૂપે ઉત્પત્તિ છે, મનુષ્યપર્યાયરૂપે નાશ છે અને જીવરૂપે ધ્રુવ છેઃસ્થિર છે.) આથી જે ઉત્પત્તિ, વ્યય, પ્રૌવ્યથી યુક્ત હોય તે સત્ છે. મનુષ્યત્વવિના એ સ્થળે આદિ શબ્દથી તિર્યંચ આદિનું ગ્રહણ કરવું. તેવત્વહિના એ સ્થળે આદિ શબ્દથી “નારક' આદિનું ગ્રહણ કરવું.
અહીં જ વિપક્ષમાં(એકાંતનિત્યપક્ષમાં) બાધાને (પદાર્થોનો અવસ્થાભેદ ન ઘટવારૂપ બાધાને) “પાન્તધ્રુવ ઇત્યાદિથી કહે છેસર્વથા( કોઈ પણ રીતે) નાશ ન પામે, ઉત્પન્ન ન થાય અને સ્થિર રહે તેવા એક સ્વરૂપવાળા આત્મામાં આત્મા મનુષ્યત્વાદિ પ્રકારથી એક જ સ્વરૂપવાળો હોવાને કારણે દેવાદિ ભેદો ઘટતા નથી.
(પર્વ ૨ સંસારીવમેરામાવ=)આ પ્રમાણે અવસ્થાભેદ ન ઘટતા હોવાથી સંસાર-અપવર્ગરૂપભેદનો અભાવ થાય. કારણ કે સંસાર અપવર્ગ અવસ્થાભેદવિના ન હોય. તે આ પ્રમાણે- એક ગતિમાંથી બીજી ગતિમાં
