________________
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫
૭૭
નિત્યશ્ર્વ=પરમાણુ પોતાના ભાવથી(=મૂળ સ્વરૂપથી) રહિત ન બનતો હોવાથી નિત્ય છે.
મવૃતિ=પરમાણુ આવા પ્રકારનો છે.
સૂત્ર-૨૫
સાન્ધવર્ણ:=પરમાણુમાં કડવા વગેરે રસની અપેક્ષાએ કોઇ એક રસ, સુગંધાદિની અપેક્ષાએ કોઇ એક ગંધ, કૃષ્ણ વગેરે વર્ણની અપેક્ષાએ કોઇ એક વર્ણ હોય છે.
દ્વિ=પરમાણુમાં અવિરુદ્ધ એવા શીત અને કઠિન વગેરે બે સ્પર્શોહોય. જાયંત્તિ શ્ર્વ=મોટા ઘટાદિ કાર્યો જે દેખાઇ રહ્યા છે તે પરમાણુ વિના ઘટી શકતા ન હોવાથી પરમાણુ જાણી શકાય છે. આથી પરમાણુ કાર્યલિંગ=કાર્યથી જાણી શકાય તેવો છે.
બીજાઓ વ્હારળમત્ર એ પાઠના સ્થાને રળમેવ એવો પાઠ કહે છે તે બરાબર નથી એમ ગુરુઓ કહે છે. કારણ કે પરમાણુ જેમ અંત્ય કારણ છે તેમ અંત્ય કાર્ય પણ છે. જ્યારે સ્કંધમાંથી ભેદરૂપ કાર્ય થાય ત્યારે અંત્યભેદરૂપ કાર્ય પરમાણુ છે. ાળમેવ એવા પાઠથી પરમાણુ અંત્ય જ કાર્ય છે એમ પ૨માણુના અંત્યત્વના અવધારણની ઉપપત્તિ ન થાય.
વ્હારળમેવ એવા પાઠમાં પણ કોઇક જારમન્યમેવ અંત્ય જ કારણ એવી વ્યાખ્યા કરે છે એ પણ બરોબર નથી, કારણ કે ભેદરૂપ કાર્યનો પણ પરમાણુ અંત્ય છે. (વ્હારળમેવ એમ કહેવામાં કાર્યરૂપ નથી એવો અર્થ થાય. ારળમત્ત્વમેવ એવો અર્થ કરવામાં અંત્ય કાર્યરૂપ નથી એવો અર્થ થાય. માટે ડ્વ કાર વિના જારળમત્ર એવો પાઠ બરોબર છે એમ ટીકાકારનું કહેવું છે.)
તંત્ર ફત્યાવિ, તેમાં(=પરમાણુ અને સ્કંધ એ બેમાં) પરમાણુઓ અબદ્ધ છે, અર્થાત્ પરસ્પર અસંયુક્ત(=જોડાયા વિનાના છૂટા) છે. પણ સ્કંધ તો બદ્ધ જ છે, કારણ કે બંધપરિણામમાં(=પરસ્પર જોડાયેલાઓમાં જ) સ્કંધપણું ઘટી શકે. (૫-૨૫)
