________________
સૂત્ર-૪
૪૯
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૩
અશુભતર વેદના “મરામતરવેવના' ત્યહિં આ ભાષ્ય પણ અન્યસૂત્ર સુધી બોલતાં જ સમજાઈ જાય તેવું છે. ફક્ત આ વિશેષ છે- ચોથી નરકમાં પ્રતરના ભેદથી ઉષ્ણ-શીત બે વેદના હોય. તેમાં ઘણાને ઉષ્ણ વેદના હોય, થોડાને શીત વેદના હોય. પાંચમી નરકમાં ઘણાને શીત વેદના હોય, થોડાને ઉષ્ણ વેદના હોય. અહીં દષ્ટાંત અસંભાવની પ્રરૂપણાથી છે. કારણ કે નારકોને અહીં લાવી શકાતા નથી. નરકમાં અગ્નિ ન હોય. તે પૃથ્વીકાયજ અત્યંત ઉષ્ણ હોય. નરકમાં અંધકાર હોય.
અશુભ વિક્રિયા નરકોમાં નારકોને વિક્રિયા(=ઉત્તરવૈક્રિય શરીરની રચના) નીચે નીચે નરકમાં અધિક અશુભ હોય છે. શુભ કરીશું એવી ઈચ્છા હોવા છતાં અધિક અશુભ જ ઉત્તરક્રિય શરીર કરે છે. દુઃખથી પરાભવ પામેલા મનવાળા અને દુઃખનો પ્રતિકાર કરવાની ઇચ્છાવાળા તે નારકો ઘણા ભારી અને દુઃખનું કારણ એવા ઉત્તરવૈક્રિય શરીરોને વિકર્ષે છે. (૩-૩) નરકમાં પરસ્પરોદીતિ વેદનાपरस्परोदीरितदुःखाश्च ॥३-४॥
સૂત્રાર્થ– નારકો પરસ્પર ઉદીરિત(=નરક જીવોથી પરસ્પર કરાતા) દુઃખવાળા હોય છે. (૩-૪)
भाष्यं- परस्परोदीरितानि दुःखानि नरकेषु नारकाणां भवन्ति । क्षेत्रस्वभावजनिताच्चाशुभात्पुद्गलपरिणामादित्यर्थः ।
तत्र क्षेत्रस्वभावजनितपुद्गलपरिणामः शीतोष्णक्षुत्पिपासादिः । शीतोष्णे व्याख्याते क्षुत्पिपासे वक्ष्यामः । अनुपरतशुष्कन्धनोपादानेनैवाग्निना तीक्ष्णेन प्रततेन क्षुदग्निना दन्दह्यमानशरीरा अनुसमयमाहारयन्ति ते सर्वपुद्गलानप्यधुस्तीव्रया च नित्यानुषक्तया पिपासया शुष्ककण्ठौष्ठतालुजिह्वाः सर्वोदधीनपि पिबेयुर्न च तृप्ति समाप्नुयुर्वर्धेयातामेव चैषां क्षुत्तृष्णे इत्येवमादीनि क्षेत्रप्रत्ययानि ।
