________________
સૂત્ર-૧૦ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૩
भाष्यार्थ-ते. भूद्वीपमा म२त, भक्त, परिवर्ष, विटेड, २भ्य३, હૈરણ્યવત, ઐરાવત એ પ્રમાણે સાત ક્ષેત્રો આવેલા છે. ભરતની ઉત્તરમાં હૈમવત છે. હૈમવતની ઉત્તરમાં હરિવર્ષ છે. એ પ્રમાણે બીજા ક્ષેત્રો જાણવા. વંશ, વર્ષ, વાસ્ય તેમના ગુણને આશ્રયીને પર્યાયવાચી નામો છે. વ્યવહારનયની અપેક્ષાએ સૂર્યથી કરાયેલા દિશાના નિયમ પ્રમાણે આ બધાની ઉત્તરમાં મેરુ પર્વત છે. प्रश्न- निश्चित हिशाने वी. एवी ?
ઉત્તર-અહીં તો મધ્યવસ્થિત થી જવાબ અપાય છે- લોકની મધ્યમાં રહેલા જે આકાશના આઠ રુચક પ્રદેશ છે તે દિશાનો નિશ્ચય કરવામાં हेतु छे. तेने म॥श्रयाने हिशानी यथासंभव तरी थाय छ. (3-१०)
टीका- प्रकटार्थं सुविवृत्तं च, नवरं तत्र जम्बूद्वीपे भरतमित्यादिना एषां पृथग्द्वीपत्वनिषेधमाह,
तथा वंशा वर्षेत्यादौ वंशाः किल पर्ववन्तो भवन्ति, तद्वत् पर्वभागविभाजनाशा इव अमी भरतादयः, वर्षसन्निधानाच्च वर्षाः, मनुजादिनिवासाच्च वास्याः ।
'सर्वेषा'मित्यादि आदित्यकृताद् दिग्नियमाद्, तत्र यस्मिन् क्षेत्रे यत्र आदित्य उदेति सा प्राची, यस्यामस्तमेति सा प्रतीची, यथोक्तमार्षे "जस्स जओ आइच्चो उदेइ सा तस्स होति पुव्वदिसा। अवरेण अत्थमेइ सव्वेसिं उत्तरो मेरू ॥१॥" इत्यादि, व्यवहारमात्रमिदं, न निश्चयो,
नियमो लोकमध्यावस्थितं पुनरष्टप्रदेशं रुचकं दिग्नियमहेतुं प्रतीत्य, किमित्याह-यथासम्भवं भवति, मेरुर्नोत्तरत एव, स हि दिशामैन्द्रयादीनां द्विप्रदेशिकानां द्विप्रदेशोत्तरवृद्धानां चतसृणां पूर्वादीनां दिशां विदिशां चाऽऽग्नेय्यादीनामेकैकाकाशप्रदेशरचनाहितस्वरूपाणां मुक्तावलीसन्निभानां चतसृणामेव भावात्, उपरिष्टात्तु चतुःप्रदेशात्मिकैव विमला, अधस्तु तमोऽभिधानेति दश दिश इति ।
