________________
૩૮ શ્રી તત્ત્વાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨
સૂત્ર-૧૧ સંસારી અને મુક્ત એમ બે પ્રકારે છે. સંસાર એટલે તિર્યંચ, મનુષ્ય, નારક, દેવોના ભવોનો અનુભવ. આ અનુભવ જેમને છે તે જીવો સંસારી છે. સંસારથી રહિત જીવો મુક્ત છે.
શબ્દ પોતાનામાં રહેલા અનેક ભેદોનો સમુચ્ચય(=સંગ્રહ) કરવા માટે છે.
પ્રશ્ન– (મુક્ત જીવો પૂજ્ય છે. પંચપરમેષ્ઠિપદમાં સ્થાન પામેલા છે. તેથી) સૂત્રમાં પહેલાં મુક્ત જીવોનો ઉલ્લેખ ન કરતાં સંસારી જીવોનો ઉલ્લેખ કેમ કર્યો?
ઉત્તર- (બધા જ) જીવો પહેલાં સંસારી હોય છે. પછી મુક્ત બને છે. આ જણાવવા માટે સૂત્રમાં પહેલાં સંસારી જીવોનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. (સંસારી જીવો અનાદિથી છે.) સંસારી જીવોનું અનાદિપણું પ્રવાહની અપેક્ષાએ છે એમ આચાર્યો કહે છે. આ પદાર્થ આગમિક છે, અર્થાત્ આગમથી જાણી શકાય તેવો છે એમસબુદ્ધિવાળાઓ કહે છે.(૨-૧૦)
भाष्यावतरणिका- किं चान्यत्ભાષ્યાવતરણિતાર્થ– વળી બીજું– टीकावतरणिका- 'किञ्चान्यद्' अनन्तरसूत्रसम्बन्धः, यदाहટીકાવતરણિકાર્થ– શિન્ય–વળી બીજું- આ કથન હવે પછીના સૂત્રના સંબંધ માટે છે. કહે છે કેસંસારી જીવોના બે ભેદોસમનામનો આર-૧ સૂત્રાર્થ– મનવાળા(=સંજ્ઞી) અને મનરહિત(=અસંશી) એમ બે પ્રકારના જીવો છે. (૨-૧૧)
भाष्यं- समासतस्ते एव जीवा द्विविधा भवन्ति समनस्काश्च अमनस्काश्च । तान्पुरस्ताद्वक्ष्यामः ॥२-११॥
ભાષ્યાર્થ– તે જ જીવોના (બીજી રીતે) સમનસ્ક અને અમનસ્ક એમ સંક્ષેપથી બે ભેદો છે. તે ભેદોને આગળ કહીશું. (૨-૧૧)
