________________
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨
',
सूर्यरश्मिवाय्वभिहतः क्षिप्रं शोषमुपयाति, न च संहते तस्मिन्नभूतस्नेहागमो, नापि वितानिते ऽकृत्स्नशोषः, तद्वद्यथोक्तनिमित्तापवर्तनैः कर्मणः क्षिप्रं फलोपभोगो भवति । न च कृतप्रणाशाकृताभ्यागमाफल्यानि ॥२-५३॥ ॥ इति तत्त्वार्थाधिगमसूत्रे स्वोपज्ञभाष्यसमेते द्वितीयोऽध्यायः समाप्तः ॥
ભાષ્યાર્થ— ઔપપાતિક, ચરમશરીરી, ઉત્તમપુરુષો અને અસંખ્યાત વર્ષના આયુષ્યવાળા જીવો અનપવર્તનીય આયુષ્યવાળા હોય છે. તેમાં નારકો અને દેવો ઔપપાતિક છે એમ પૂર્વે કહ્યું છે અને ચરમશરીરી મનુષ્ય જ હોય છે બીજાઓ નહિ, ચરમશરીરી એટલે જે જીવો તે જ શરીરથી સિદ્ધ થાય છે તે અંતિમ શરીરી. તીર્થંકરો, ચક્રવર્તીઓ અને વાસુદેવો ઉત્તમપુરુષો છે. મનુષ્યો અને ગર્ભજ પંચેન્દ્રિય તિર્યંચો અસંખ્યવર્ષના આયુષ્યવાળા હોય છે. દેવકુરુ, ઉત્તરકુરુ સહિત તથા અંતરદ્વીપ સહિત અકર્મભૂમિઓમાં તથા કર્મભૂમિઓમાં સુષમાસુષમા સુષમા, સુષમા-દુઃષમા આરામાં અસંખ્ય વર્ષના આયુષ્યવાળા મનુષ્યો હોય છે. અહીં જ અઢીદ્વીપથી બહારના દ્વીપ સમુદ્રોમાં (ગર્ભજ) તિર્યંચ પંચેન્દ્રિય જીવો અસંખ્યવર્ષના આયુષ્યવાળા હોય છે. ઔપપાતિક અને અસંખ્યવર્ષના આયુષ્યવાળા જીવો નિરુપક્રમ હોય છે. ચરમશરીરી જીવો સોપક્રમ અને નિરુપક્રમ એમ બે પ્રકારના હોય છે. ઔપપાતિક, ચરમશરી૨ી અને અસંખ્યવર્ષના આયુષ્યવાળાથી અન્ય મનુષ્ય અને તિર્યંચ પંચેન્દ્રિયો સોપક્રમ, નિરુપક્રમ અપવર્તનીય આયુષ્યવાળા અને અનપવર્તનીય આયુષ્યવાળા હોય છે. તેમાં જે જીવો અપવર્તનીય આયુષ્યવાળા છે તેમના આયુષ્યનું વિષ, શસ્ત્ર, કાંટા, અગ્નિ, પાણી, સર્પ, ભોજનનું અજીર્ણ, વીજળીપાત, ગળેફાંસો, જંગલીપ્રાણી, વજ્રઘાત વગેરે અને ક્ષુધા, તૃષા, ઠંડી, ગરમી વગેરે આયુષ્યનો ઘાત કરે તેવા ઉપક્રમોથી અપવર્તન થાય છે.
સૂત્ર-૫૩
૧૬૫
અપવર્તન એટલે જલદી અંતર્મુહૂર્તમાં કર્મફળનો ઉપભોગ કરવો. ઉપક્રમ એટલે અપવર્તનનું નિમિત્ત.
