________________
સૂત્ર-૫૩ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨
૧૬૩ ગતિ રૂપ સંસારમાં આયુષ્યની સ્થિતિ જેટલી હોય તેટલી જ રહે કે તે તે સ્થિતિના ઉલ્લંઘનથી(=સ્થિતિ ઘટી જવાથી) અકાળ મૃત્યુ પણ થાય?
અહીં ઉત્તર કહેવાય છે- આયુષ્યના અપર્વતનીય અને અનપવર્તનીય એમ બે પ્રકાર છે. અપવર્તનીય એટલે અપવર્તનાને યોગ્ય. અપવર્તના એટલે પૂર્વે ગોઠવેલી સ્થિતિને અધ્યવસાન આદિ પ્રકારથી ઓછી કરવી. આનાથી વિપરીત આયુષ્ય અનપવર્તનીય છે. અનપવર્તનીય આયુષ્યના સામાન્યથી સોપક્રમ અને નિરુપક્રમ એમ બે ભેદ છે. ઉપક્રમથી સહિત તે સોપક્રમ. ઉપક્રમ એટલે અધ્યવસાન આદિથી સ્થિતિને નજીક કરવી=ઓછી કરવી. ઉપક્રમથી રહિત નિરુપક્રમ.
પૂર્વોક્ત અપવર્તનીય આયુષ્ય નિયમા સોપક્રમ હોય. કેમકે બંધના સમયે જ તેવા પ્રકારનાં અધ્યવસાય આદિથી બંધ જ તેવો થાય છે. જેથી ઉપક્રમ લાગે અને આયુષ્ય જલદી ભોગવાઈ જાય.) તેમાં આયુષ્યના ભેદો औपपातिकचरमदेहोत्तमपुरुषासङ्ख्येयवर्षायुषोऽ
પવિત્યયુષ: પાર-ધરા સૂત્રાર્થ– ઔપપાતિક, ચરમદેહી, ઉત્તમપુરુષ અને અસંખ્યવર્ષના આયુષ્યવાળા એ ચાર પ્રકારના જીવોનું આયુષ્ય અનપવર્ય ન ઘટે તેવું હોય છે. (૨-૫૩)
भाष्यं- औपपातिकाश्चरमदेहा उत्तमपुरुषा असङ्ख्येयवर्षायुष इत्येतेऽनपवायुषो भवन्ति । तत्रौपपातिका नारकदेवाश्चेत्युक्तम् । चरमदेहा मनुष्या एव भवन्ति नान्ये । चरमदेहा अन्त्यदेहा इत्यर्थः । ये तेनैव शरीरेण सिध्यन्ति । उत्तमपुरुषास्तीर्थकरचक्रवर्त्यर्धचक्रवर्तिनः । असङ्ख्येयवर्षायुषो मनुष्याः तिर्यग्योनिजाश्च भवन्ति । सदेवकुरूत्तरकुरुषु सान्तरद्वीपकास्वकर्मभूमिषु कर्मभूमिषु च सुषमसुषमायां सुषमायां सुषमदुःषमायामित्यसङ्ख्येयवर्षायुषो मनुष्या भवन्ति । अत्रैव बाह्येषु
