________________
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨
૧૬૧
किमित्याह-नपुंसकानि न भवन्ति, किं तर्हि ?, स्त्रियः पुमांसश्च भवन्ति, शुद्धवेदा एव, किमित्यत एवाह - 'तेषां ही 'त्यादि, तेषां देवानां यस्माच्छुभगतिनामापेक्षे इति, शुभगत्यादिनामगोत्रवेद्यायुष्कोऽपेक्षे स्त्रीपुंवेदनीये इति, स्त्रीपुंस्त्वानुभववेदनीये पूर्वबद्धनिकाचिते इति जन्मान्तरपरिगृहीते आत्मप्रदेशैरन्योऽन्यानुविद्धे उदयप्राप्ते इति समासादितपरिपाके द्वे एव भवतः यथोदिते, न इतरत् नपुंसकवेदनीयं, यतो देवा नपुंसकानि न भवन्तीति । इदानीं सामर्थ्यलभ्यं दर्शयति 'पारिशेष्याच्चे' त्यादिना, पारिशेष्याच्च गम्यते पारिशेष्यसिद्धत्वे ज्ञायते, किमित्याह-जराय्वण्डजपोतजाः पूर्वोक्तास्त्रिविधा भवन्ति यथासम्भवं स्त्रियः पुमांसो नपुंसकानीति ॥२-५२॥
ટીકાર્થ— સંબંધ અને સમુદિત અર્થ જણાઇ ગયેલો છે. અવયવાર્થને ભાષ્યકાર ‘રેવાઃ’ ઇત્યાદિથી કહે છે- દીપે છે, માટે દેવો કહેવાય છે. ભવનવાસી વગેરે ચારેય પ્રકારના દેવો નપુંસક ન હોય તો કોણ હોય ? સ્ત્રીઓ અને પુરુષો હોય. શુદ્ધ વેદવાળા જ હોય. દેવો સ્ત્રીરૂપ અને પુરુષરૂપ કેમ હોય એવા પ્રશ્નના ઉત્તરને જ કહે છે- ‘‘તેમાં ’િ હત્યાવિ, દેવોને શુભગતિ આદિ રૂપ નામકર્મ, શુભગોત્રકર્મ, શુભવેદનીયકર્મ અને શુભઆયુષ્યકર્મની અપેક્ષાવાળા સ્ત્રીવેદનીય અને પુરુષવેદનીય કર્મ હોય છે, અર્થાત્ તેમને શુભગત આદિ શુભકર્મોના ઉદયની સાથે સ્ત્રીવેદનીય અને પુરુષવેદનીય હોય છે. સ્ત્રીપણાના અનુભવથી જે વેદાય તે સ્ત્રીવેદનીય. પુરુષપણાના અનુભવથી જે વેદાય તે પુરુષવેદનીય. અનંતરપૂર્વભવમાં ગ્રહણ કરેલાં (અવશ્ય અનુભવવા પડે તે રીતે) આત્મપ્રદેશોની સાથે એક રૂપ થયેલાં, જેમણે ફળને પ્રાપ્ત કર્યું છે તેવાં યથોક્ત સ્રીવેદનીય અને પુરુષવેદનીય એ બે જ હોય. નપુંસકવેદનીય ન હોય. કારણ કે દેવો નપુંસક ન હોય.
સૂત્ર-૫૨
હવે સામર્થ્યથી પ્રાપ્ત કરવા યોગ્ય અર્થને “પારિશેષ્યા—” ઇત્યાદિથી શેષની સિદ્ધિથી (શેષથી જે સિદ્ધ થયું તેનાથી જણાય છે કે પૂર્વોક્ત
