________________
સૂત્ર-૩૧ શ્રી તત્ત્વાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨
૯૫ विग्रहगतिसमाबद्धो विग्रहाद्यपेक्ष एव गृह्यते, न सामान्येन, तत्रासम्भवादिति, वाशब्दो विकल्पार्थे, कदाचिदेकं कदाचिद्वाविति, अपरे वाशब्दस्त्रीन्वेत्यभिदधति, एतदपि पञ्चसमयपरायां गतावुक्तवदविरुद्धमिति, अनाहारकत्वं चेहौजादित्रिविधाहारनिषेधतः, कर्मपुद्गलग्रहणं तु तदाऽप्यस्त्येव, योगादिहेतुभावात्, वर्षणसमयसमादीप्तगच्छन्नाराचोदकग्रहणवदित्याचार्याः, शेषकालमनुसमयं व्यतिरिक्तमनुसमयमविच्छेदेनाहारयति-अभ्यवहरति उत्पत्तिसमयादारभ्यान्तर्मुहूर्त्तिकेणौजाहारेण पश्चादाभवक्षयाल्लोमाहारेण कश्चित्तु कादाचित्केन कावलिकेनेति, आह-'कथमित्यादि, कथं-केन प्रकारेणैकं द्वौ वा समयावनाहारकोऽयं, न बहूनिति, न पुनरतो बहुतरान्, इत्येवं पूर्वपक्षमाशङ्क्याह-'अत्रे'त्यादि अत्र प्रश्ने भङ्गप्ररूपणेति, विकल्पविभावना कार्या, असौ च कृतैव द्विविग्रहायामेकं त्रिविग्रहायां તાવિત્યનેન ર-રૂશા
ટીકા– પૂર્વ સૂત્રનો અને આ સૂત્રનો સંબંધ કરેલો જ છે. (તે આ પ્રમાણે- વિગ્રહગતિને પામેલો જીવ આહારક હોય કે અનાહારક હોય? જો અનાહારક હોય તો કેટલા સમય સુધી અનાહારક હોય એમ કહેવું જોઈએ. આથી કેટલા સમય સુધી અનાહારક હોય તે જણાવે છે.
આ સૂત્રનો સમુદિતાર્થ સ્પષ્ટ છે. અવયવાર્થને તો ભાષ્યકાર વિપ્રદ ઇત્યાદિથી કહે છે. જેનું સ્વરૂપ પૂર્વે કહ્યું છે તેવી વિગ્રહગતિને પામેલો જીવ એક સમય કે બે સમય અનાહારક હોય છે. દ્વિવિગ્રહ ગતિમાં મધ્યમ એક સમય અને ત્રિવિગ્રહાગતિમાં મધ્યમ બે સમય અનાહારક હોય. કારણ કે મધ્યમ સમયમાં પૂર્વશરીરને છોડવાનો અને પછીના નવા શરીરને ગ્રહણ કરવાનો સંસ્પર્શ નથી હોતો, અર્થાત્ પૂર્વશરીરને મૂકવાના અને નવા શરીરને ગ્રહણ કરવાના કાર્યથી રહિત છે. (આ (=શરીરને ગ્રહણ કરવાનું) કાર્ય હોય ત્યારે જીવને આહાર ગ્રહણ કરવો પડે છે.) માટેજ એક સમયવાળી (અવિગ્રહા) ગતિમાં અનાહારક નથી હોતો.
