________________
પરંતુ તે “સ્યાદ્ અસ્તિ' એવું પ્રમાણવાક્ય એ સપ્તભંગીનાં પ્રથમ ભાંગાને સમાન અર્થવાળું નથી. માટે તેના જેવું દેખાય છે, પણ તે નથી.
શંકાઃ અહીયાં પણ “સ્યાત્ સ્યા એવ, “સ્યાન્ન સ્યા એવ’ આ રીતે સપ્તભંગી સંભવી શકે છે. આમાં, “સ્યાત્ સ્યાદેવ અસ્તિ' આવો પ્રથમ ભાંગો બનાવ્યો, એમાંથી સ્યાત્ કાર અને એવકારનો અધ્યાહાર કર્યો. માટે “સ્યા અસ્તિ' પદો બચ્યાં. અને “સ્યા અસ્તિ' પદથી વાચ્ય પ્રમાણાત્મક વસ્તુ છે જ. એવું તમે જ કહ્યું છે.
સમાધાનઃ ના, “સ્યા અસ્તિ એવ” અહીં “અસ્તિ’ વસ્તુ પર સપ્તભંગી છે અને સ્યા સ્યા એવ અસ્તિ’ અહીં “સ્યા વસ્તુ પર જ સપ્તભંગી છે. માટે બન્ને સપ્તભંગી જ ભિન્ન ભિન્ન છે.
શંકાઃ ભલે ને, અસ્તિ વસ્તુની સપ્તભંગીનો પ્રથમ ભાંગો ન બનતો હોય, સ્થાત્ વસ્તુની સપ્તભંગીનો પ્રથમ ભાંગો તો તે બને ને ?
સમાધાનઃ જો “સ્યા અસ્તિ’ આ પદને સપ્તભંગીનો પ્રથમ ભાંગો ગણીએ, તો એ પરિપૂર્ણ વસ્તુબોધક ન બને. પ્રથમ ભાંગાથી અનેકાનાત્મક અનંતધર્માત્મક વસ્તુ ભાવાંશની મુખ્યતાએ કહેવાય. અને બીજા ભાંગાથી એકાનાત્મક અનંતધર્માત્મક વસ્તુ અભાવ અંશની મુખ્યતાએ કહેવાય. આથી, ત્યાં સમગ્ર સાતેય ભાંગાઓ વડે જ અનેકાન્ત અને એકાન્તરૂપ સમગ્ર વસ્તુ કહેવાઈ. આ વાત સૂક્ષ્મતાથી જાણવી.
આથી જ, જ્યારે “સ્યા” પદ વડે પોતાના પ્રતિપક્ષધર્મથી વ્યાવૃત્તત્વેન અનંતધર્માત્મકતાન જણાય, ત્યારે જ “સ્યા અસ્તિ' એવું વાક્ય એ પ્રમાણવાક્ય બની શકે. એનાં દ્વારા સત્તાસત્ત્વ એકાન્તાત્મકત્વ અનેકાન્તાત્મકત્વ ઇત્યાદિ સર્વ ધર્મોથી સંયુક્ત પર્યાપ્ત વસ્તુનો બોધ થાય અને જો તેમાં સ્વાતુ, એવ નો અધ્યાહાર માનીને તેને સપ્તભંગીના પ્રથમ ભાંગારૂપે જ માનો, તો તે અસમગ્ર વસ્તુને કહેનારો હોવાથી નયવાક્યરૂપ જ બની જાય.
| પ્રમાણવાક્યમાં સ્યાત્ એવા નો પ્રયોગ ન હોય તે આથી જ પ્રમાણવાક્યમાં ક્યાંય સ્યાત્ અને એવ પદનો પ્રયોગ થતો નથી.
સપ્તભંગી રાસ
IIIlli
--lllllllll
૧૧૪
