________________
પ્રતીત થાય છે. આથી સ્યાત્ પદ જ્યારે ભાંગામાં વપરાયું હોય, ત્યારે તેના એકલાથી કે તેનાથી મિશ્રિત અતિ વગેરે પદોથી ‘અનંતધર્માત્મકતા” એવો અર્થ માની શકાય નહી. | | પ્રસંગવશાત્ પ્રમાણનયતત્તાલોકમાં જણાવેલી સકલાદેશવિકલાદેશની પરિકલ્પનાનાં તાત્પર્યની ગવેષણા |
શંકાઃ સપ્તભંગીના દરેક વાક્ય અનંત ધર્માત્મક વસ્તુને જ કહે છે. આવું માનવું જરૂરી છે. કારણ કે, સપ્તભંગીના પ્રત્યેક ભંગોથી એક-એક જ અંશ જણાય છે. આવું હોવાથી આખી સપ્તભંગી દ્વારા પણ વસ્તુગત સાત જ અંશો જાણ્યાં અને નિરૂપચરિત પ્રમાણાત્મક વસ્તુ તો અનન્તધર્માત્મક છે. આથી સપ્તભંગી એ જો પ્રમાણવાક્ય હોય તો તે અનન્તધર્માત્મક વસ્તુને કહે અને એટલે જ વસ્તુનાં સપ્તભંગીથી કહેવાયેલાં સાતેય સ્વરૂપો-પ્રત્યેક-અનંતધર્માત્મક જ હોવા જોઈએ. આથી, સપ્તભંગીના પ્રત્યેક ભાંગાથી અનંત ધર્માત્મક વસ્તુ જ જણાય. એટલે, પ્રથમ ભાંગાથી અસ્તિત્વરૂપ એક માત્ર ધર્મવાળી વસ્તુનો ભાવ અંશ કહેવાય છે, આવું ન કહેવું, પણ અનન્ત ધર્મમય સદ્ વસ્તુનો સ્વપર્યાયરૂપ- અનંતધર્માવચ્છિન્ન ભાવ અંશ કહેવાય છે. અનંત ધર્મથી સંયુક્ત એવી વસ્તુમાં જ “અસ્તિ' શબ્દ વપરાયો છે. આમ, બીજાં ભાંગા વડે અનન્ત સ્વ-પર પર્યાયમય સદ્ વસ્તુનો પરપર્યાયરૂપ અનંત ધર્મોથી અવચ્છિન્ન એવો અભાવાંશ કહેવાય છે. કારણ કે, અનંત પરપર્યાયવાળાં ભાવમાં ઘટાદિમાંઅસ્તિ શબ્દનો પ્રયોગ થતો નથી.
સમાધાનઃ તમારી વાત સત્ય છે. “સ” વસ્તુનો ભાવ અંશ એક અનેક થાવત્ અનંત ધર્મોથી મિશ્રિત હોય. કારણ કે ભાવાંશગ્રાહી જે ભાવનય છે. તેનાં અવાંતર અનેક ભેદો કહ્યાં છે. તેથી તે માત્ર એક ધર્મનું યાવત્ અનંત સ્વપર્યાયોનું ગ્રહણ કરે. અને જો એમ કહેવું હોય, કે સપ્તભંગીથી પરિપૂર્ણ વસ્તુનો બોધ થાય છે, તો એમ માનવું પડશે, કે પ્રથમ ભાંગા દ્વારા યાવત્ સ્વધર્મ-સ્વપર્યાયથી મિશ્રિત એવો ભાવ-અંશ કહેવાય છે. બીજા વડે યાવત્ પરપર્યાયથી મિશ્રિત અભાવ-અંશ કહેવાય છે. આમ, માત્ર પ્રથમ વગેરે ભાંગાઓ દ્વારા પણ અનંત
સપ્તભંગી રાસ
૧૧૦
