Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

SR No.: 022382
Original Sutra Author: N/A
Author: Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh
Publication Year: 2013
Total Pages: 360
Language: Gujarati, Sanskrit
Classification: Book_Gujarati & Book_Devnagari
File Size: 13 MB

Page 44

१६५४ ० अवग्रहेहयोः दर्शनत्वम् अपाय-धृत्योश्च ज्ञानत्वम् । ११/१ આ દ્રવ્યભાવ જે ગુણ-પર્યાયાધારતાઅભિવ્યગ્યજાતિવિશેષ, તે દ્રવ્યત્વ.
वश्यकभाष्यमलधारवृत्तौ “अपाय-धृती एते वचनपर्यायग्राहकत्वेन विशेषावबोधस्वभावत्वाद् ज्ञानम् इष्टम्, ' अवग्रहश्चेहा च अर्थपर्यायविषयत्वेन सामान्याऽवबोधाद् दर्शनम्” (वि.आ.भा.५३६ वृ.) इति। तदुक्तं । बृहत्कल्पभाष्ये अपि “दंसणमोग्गह ईहा, नाणमवातो उ धारणा” (बृ.क.भा.१३३) इति। भगवतीसूत्रवृत्ती म अपि “ज्ञानस्य अवाय-धारणारूपत्वात्, अवग्रहेहयोः दर्शनत्वाद्” (भ.सू.८/२/३२३/पृ.३५७) इत्युक्तम् ।
तेषाम् आंशिकोपयोगरूपत्वाद् वस्त्वंशग्राहकत्वमुपपद्यते। अवग्रहेहापायधारणामये अन्तर्मुहूर्त्त_ कालव्यापिनि पूर्णोपयोगे तु सम्पूर्णवस्तुग्रहः सम्पद्यते। वस्तुत्वगुणमाहात्म्यमेतत् । न हि वस्तुनि १ सामान्य-विशेषात्मकत्वस्य असत्त्वे तस्य सामान्य-विशेषव्यवहाराऽजनकत्वे वा आंशिकोपयोगे वस्तुनः णि सामान्य-विशेषान्यतररूपेण पूर्णोपयोगे च तस्य उभयरूपेण ग्रहणमुपपद्येतेति । - નવસરે શ્રીવવાવા: “TM-પર્યાયાધારત્વ = વસ્તૃત્વમ્” (ન..સા.99 રૂ9) તિ પ્રાદુ
૩ દ્વિતીયો || છે કે “આ અપાય અને ધૃતિ વચનપર્યાયના ગ્રાહક હોવાથી વિશેષબોધસ્વભાવવાળા છે. તેથી તે જ્ઞાનસ્વરૂપે માન્ય છે. તથા અવગ્રહ અને ઇહા અર્થપર્યાયના ગ્રાહક હોવાથી સામાન્ય અવબોધસ્વભાવવાળા છે. તેથી તે બન્ને દર્શન સ્વરૂપે માન્ય છે.” બૃહત્કલ્પભાષ્યમાં તથા ભગવતીસૂત્રવૃત્તિમાં પણ જણાવેલ છે કે “અપાય-ધારણા = જ્ઞાન. તથા અવગ્રહ-ઇહા = દર્શન.”
૪ આંશિક-પૂર્ણ ઉપયોગની વસ્તુત્વ દ્વારા સંગતિ | (વૈષાન) અવગ્રહ વગેરે ચારેય આંશિક ઉપયોગ સ્વરૂપ હોવાથી તેમાં વસ્તુના આંશિક સ્વરૂપનું
જ ભાન થાય છે - આ વાત વ્યાજબી જ છે. તથા અવગ્રહ-ઈહા-અપાય-ધારણામય અન્તર્મુહૂર્તકાલવ્યાપી 2 મતિજ્ઞાનસ્વરૂપ પૂર્ણ ઉપયોગમાં તો વસ્તુના સંપૂર્ણ સ્વરૂપનું જ ભાન થાય છે. ઘટાદિ વસ્તુના સંપૂર્ણ આ સ્વરૂપનું ગ્રહણ તથાવિધિ પૂર્ણ ઉપયોગ કરે છે. કહેવાનો આશય એ છે કે આત્માનો મતિજ્ઞાનસ્વરૂપ (1} ઉપયોગ અવગ્રહાદિ ચાર વિભાગમાં વહેંચાયેલ છે. તેમાંથી મતિજ્ઞાનનો અંશ (= આંશિક મતિજ્ઞાન)
વસ્તુના આંશિક સ્વરૂપનું ગ્રહણ કરે છે. તથા સંપૂર્ણ મતિજ્ઞાન વસ્તુના સંપૂર્ણ સ્વરૂપનું ગ્રહણ કરે સ છે. આંશિક વસ્તુબોધ આંશિક અતિઉપયોગ દ્વારા થાય છે અને સંપૂર્ણ વસ્તુબોધ પૂર્ણ મતિઉપયોગ દ્વારા થાય છે. તે વસ્તુત્વગુણનો મહિમા છે. કારણ કે વસ્તુમાં જો સામાન્ય-વિશેષાત્મકત્વ સ્વરૂપ “વસ્તુત્વ નામનો ગુણ રહેતો ન હોય અથવા તે વસ્તુત્વ જો સામાન્ય-વિશેષવિષયક વ્યવહારનું કારણ ન બનતો હોય તો અવગ્રહાદિ આંશિક ઉપયોગમાં વસ્તુનું સામાન્યરૂપે કે વિશેષરૂપે ગ્રહણ સંગત થઈ ન શકે. તથા પૂર્ણ ઉપયોગમાં વસ્તુનું સામાન્ય-વિશેષ ઉભયસ્વરૂપે ગ્રહણ = ભાન સંગત થઈ ન શકે. પરંતુ તે પ્રમાણે ભાન તો પ્રસિદ્ધ જ છે. તેથી તેની સંગતિ માટે “વસ્તુત્વ' નામનો ગુણ માન્ય કરવો જ પડશે.
વસ્તુત્વ દેવચન્દ્રજીની દૃષ્ટિએ જ (ના.) નયચક્રસાર ગ્રંથમાં ખરતરગચ્છીય ઉપાધ્યાયજી દેવચન્દ્રજીએ તો “ગુણ-પર્યાયની આધારતા એ જ વસ્તુત્વ છે' - આમ જણાવેલ છે. આ રીતે બીજા ગુણનું પ્રતિપાદન થયું. 1. સનમવપ્રદ ા, જ્ઞાનમય: તુ ધારી/