Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

SR No.: 022382
Original Sutra Author: N/A
Author: Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh
Publication Year: 2013
Total Pages: 360
Language: Gujarati, Sanskrit
Classification: Book_Gujarati & Book_Devnagari
File Size: 13 MB

Page 201

૭, તું
2 -
૨૪/૧૦ ० पर्याय-पर्यायिणोः भेदाभेदौ परदर्शनसम्मतौ
१८११ भास्कराचार्येणापि ब्रह्मसूत्रभास्करभाष्ये “अवस्था-तद्वतोश्च नाऽत्यन्तभेदः। न हि शुक्लपटयोर्धर्म -धर्मिणोरत्यन्तभेदः किन्त्वेकमेव वस्तु । न हि निर्गुणं नाम द्रव्यमस्ति । न हि निर्द्रव्यो गुणोऽस्ति, तथोपलब्धेः ५ (= परम्परानुस्यूतोपलब्धेः)। उपलब्धिश्च भेदाभेदव्यवस्थायां प्रमाणं व्यवहारिणाम् । तथा कार्य-कारणयो- रा
વામેવાવનુમૂતે” (ત્ર પૂ.ર/૧/૧૮ મ.ભા.કૃ.૧૦૨) રૂચેવે પર્યાયપર્યાય-TUTITUT-છારવારવિપાં મેમેરી હતી.
तत्त्ववैशारद्यां “नैकान्ततः परमाणुभ्यो भिन्नो घटादिरभिन्नो वा। भिन्नत्वे गवाश्ववद् धर्म-धर्मिभावा- श ऽनुपपत्तेः। अभिन्नत्वे धर्मिरूपवत्तदनुपपत्तेः। तस्मात् कथञ्चिद्भिन्नः कथञ्चिदभिन्नश्चाऽऽस्थेयः। तथा च क सर्वमुपपद्यते” (यो.सू.वि.पा.सू.४३ त.वै.) इति वाचस्पतिमिश्रेण अपि पर्याय-पर्यायिणोः भिन्नाभिन्नत्वं . प्रकाशितम्।
सुदर्शनेनाऽपि शास्त्रदीपिकां व्याख्यानयता “यत्र हि ‘मधुरमिदं द्रव्यमि'त्येवं द्रव्यस्य मधुरत्वेन रूपेण का કાર્ય-કારણ વચ્ચે અભેદની જેમ ભેદ પણ આદ્ય શંકરાચાર્યને માન્ય જ છે – તેમ ફલિત થાય છે.
ઈ ગુણ-ગુણી વગેરે વચ્ચે ભેદભેદ : ભાસ્કરાચાર્ય છે (મા) બ્રહ્મસૂત્રભાસ્કરભાષ્યમાં ભાસ્કરાચાર્યએ પણ પર્યાય-પર્યાયી, ગુણ-ગુણી તથા કારક-કારકી વચ્ચે ભેદભેદ આ પ્રમાણે જણાવેલ છે કે “અવસ્થા (= પર્યાય) અને અવસ્થાયુક્ત પર્યાયી વચ્ચે અત્યંત ભેદ નથી. કારણ કે શુક્લરૂપાત્મક ગુણધર્મ અને તેના આશ્રયભૂત પટ = ધર્મી વચ્ચે અત્યંત ભેદ જણાતો નથી. પરંતુ તે બન્ને એક જ વસ્તુ તરીકે જણાય છે. ખરેખર, ગુણશૂન્ય કોઈ દ્રવ્ય નામનો પદાર્થ જ નથી. તેમજ દ્રવ્યરહિત ફક્ત ગુણ પણ નથી. કેમ કે પરસ્પર વણાયેલા હોય તે રીતે તે બન્ને જણાય છે. વસ્તુ અંગે વ્યવહાર કરનારા જીવો માટે તો ભેદાભેદની વ્યવસ્થામાં તથાવિધ જાણકારી એ જ પ્રમાણભૂત છે. તેમજ કાર્ય (= કારકી) અને કારણ (= કારક) વચ્ચે પણ ભેદભેદ જણાય શ છે.” તેથી વેદાંતમને પણ પર્યાય-પર્યાયી વગેરે વચ્ચે ભેદાભેદ જ માન્ય છે.
& અવયવ-અવયવી વચ્ચે ભેદાભેદ : વાચસ્પતિ મિશ્ર કરી (તત્ત્વ) પાતંજલયોગસૂત્ર ઉપર વ્યાસ મહર્ષિએ ભાષ્ય રચેલ છે. તથા તે યોગસૂત્રભાષ્ય ઉપર ષડ્રદર્શનવ્યાખ્યાકાર વાચસ્પતિમિશ્રજીએ તત્ત્વવૈશારદી વ્યાખ્યા રચી છે. ત્યાં તેમણે પણ પર્યાય અને તે પર્યાયી વચ્ચે ભેદભેદ જણાવેલ છે. તે આ પ્રમાણે :- “પરમાણુસ્વરૂપ અવયવો કરતાં ઘટાદિ અવયવી એકાન્ત ભિન્ન નથી કે એકાન્ત અભિન્ન નથી. જો તે બન્ને સર્વથા ભિન્ન હોય તો ગાય-ઘોડા વચ્ચે જેમ ધર્મ-ધર્મિભાવ નથી રહેતો, તેમ અવયવ-અવયવી વચ્ચે પણ ધર્મ-ધર્મિભાવ સંગત નહિ થાય. જો તે બન્ને સર્વથા અભિન્ન હોય તો જેમ પરસ્પરઅભિન્ન એવા ઘટાદિ ધર્મો અને તેના સ્વરૂપ વચ્ચે ધર્મ-ધર્મિભાવ નથી, તેમ અવયવ-અવયવી વચ્ચે પણ એકાન્તઅભેદપક્ષમાં ધર્મ-ધર્મિભાવ સંભવી શકશે નહિ. તેથી પરમાણુસ્વરૂપ અવયવો અને ઘટાદિ અવયવી વચ્ચે કથંચિત્ ભેદ અને કથંચિત્ અભેદ સ્વીકારવો જરૂરી છે. તે રીતે ધર્મ-ધર્મિભાવ વગેરે તમામ બાબતો સંગત થઈ શકશે.'
૪ ગુણ-ગુણી, અવયવ-અવયવી વચ્ચે ભેદભેદ મીમાંસક xx (સુદ) મીમાંસકમૂર્ધન્ય સુદર્શને પણ શાસ્ત્રદીપિકાની વ્યાખ્યા કરતાં જણાવેલ છે કે “જે સ્થળે “આ