________________
૧૫૮ પદ્યાનુવાદ-વિવેચનાદિયુત નવતત્વ પ્રકરણ,
શબ્દની ઉત્પત્તિ- આઠ સ્પર્શવાળા (બાદર પરિણામી) પુસ્કલથી શબ્દ ઉત્પન્ન થાય છે. અર્થાત્ અષ્ટસ્પશી બાદર પરિણામી પુલસ્કંધમાંથી જીવના પ્રયત્ન વિશેષ વડે, અથવા સ્વભાવતઃ (અષ્ટસ્પર્શ સ્કંધમાં કાંઈ વિકાર થવાથી તેજ સ્કંધમાં અવગાહીને રહેલા ભાષાવર્ગણાને લાયક પુલ શબ્દરૂપે પરિણમીને ઉછળે છે. આને સાર એ છે . ૧૬ સૂર્યમંડળના પ્રકાશની જેમ વ્યાપક બનતો હોવાથી
શબ્દ રૂપી છે.- પગલિક છે. ૧૭ ગગનભેદી મેઘના ગરવથી, ભયપ્રદ ત્રાર જનકસિંહ
નાદથી અથવા એવા કોઈ આકસ્મિક મોટા અવાજથી, પ્રાણુઓના કાનમાં બધિરતા-બહેરાશ આવી જાય છે ને ભયની લાગણી જન્મે છે, માટે શબ્દ રૂપી છે.ત્રિલિક છે. જે શબ્દ અરૂપી કે અપગલિક હોય તે શબ્દથી અથડાતા કાનમાં બહેરાશ આવી શકે નહિં, એટલું જ નહિં કિંતુ કેટલીક વખત મેટા મોટા બેબ વગેરેના અત્યંત મોટા અવાજે થવાથી મોટી મોટી ઇમારતો-મોટાં વિશાળકાય મકાને પણ હચમચી જાય છે; અને કોઈ વખત ગિરિવરનાં શિખરો પણ ધડાધડ પડવા લાગે છે. આ બધી રૂપી શબની જ શક્તિ હાઈ શકે અરૂપી શબ્દની ઉક્ત શક્તિઓ સંભવી શકે નહિં, માટે શબ્દ રૂપી યાને પૌલિક છે, એ તત્ત્વતઃ સિદ્ધ થાય છે. અત્યતં વિસ્તરણ
