________________
૧ જીવ-તત્ત્વ
અંતર જઘન્ય
અંતર ઉત્કૃષ્ટ કેવલજ્ઞાની અજ્ઞાની અંતર્મુહૂર્ત
૬૬ સાગરોપમથી અધિક મતિ શ્રુત અજ્ઞાની અંતર્મુહૂર્ત
૬૬ સાગરોપમથી અધિક વિર્ભાગજ્ઞાની અંતર્મુહૂર્ત
વનસ્પતિ કાળ-અનંત (૩૫) (અલ્પબહુવૈદ્વાર પ્રજ્ઞાપના ૫૦ ૩, સૂ) ૬૮) જ્ઞાન અજ્ઞાન | અલ્પબદુત્વ | ૮ અલ્પબદુત્વ | પર્યવ અલ્પબદુત્વ | ૮ નો પર્યવ અલ્પ. મતિ જ્ઞાન ૩ વિ.
૩ વિ. ૪ વિ.
૭ વિ. શ્રુત જ્ઞાન | ૪ વિ. તુલ્ય | ૩ વિ. તુલ્ય | ૩ વિ.
૫ વિ. અવધિ | ર અસં. ૨ અસં.
૨ અનંત
૩ અનંત ગુણ મન:પર્યવ | ૧ સ્ટોક ૧ સ્ટોક
૧ સ્ટોક
૧ સ્ટોક કેવલ ૫ અનંત ૫ અનંત ૫ અનંત ગુણ ૮ અનંત મતિ અજ્ઞાન | ર અનંત ૬ અનંત ૩ અનંત ગુણ ૬ અનંત શ્રુત અજ્ઞાન | તુલ્ય ૨ અનંત ૬ તુલ્ય અનંત ૨ અનંત
૪ અનંત વિભંગ જ્ઞાન ૧ સ્તોક | ૪ અસં.
૧ સ્ટોક
૨ અનંત द्वार गाथा-"जीव १ गति ५ इंदी ७ काय ८ सुहम्म ३ पज्जत्त ३ भवत्थ ५ भवसिद्धिय ३ सन्ना ३ लद्धी ७ उवओग १२ जोगिय ५।१। लेसा ८ कसाय ६ वेदे ५ य आहारे २ नाण गोयरे १७ काले १ अंतर १० अप्पाबहुयं ८ पज्जवा ८ चेव दाराई ॥२२॥" જ્ઞાનનું સ્વરૂપ નન્દીસૂત્ર-પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર-આવશ્યકનિયુક્તિ ભગવતી-નન્દવૃત્તિમાંથી લખીએ છીએ:
મતિજ્ઞાનના મુખ્ય ૪ ભેદ–૧ અવગ્રહ, ૨ ઈહા, ૩ અપાય, ૪ ધારણા.
અવગ્રહઆદિ ચારેયના અર્થ–સામાન્યપણે અર્થને જાણે તે અવગ્રહ, જેમ કોઈ માર્ગમાં જતાં દૂરથી કોઈ ઉંચી હોય તેવી વસ્તુ જોઈ એમ જાણ્યું કે, કંઈક છે, તે “અવગ્રહ જાણવો. અવગ્રહમાં જે પદાર્થ ગ્રહ્યા છે, તેનો સદૂભૂત અર્થ વિચારે કે જે આ વસ્તુ શું છે? સ્થાણું=ઠુંઠ છે અથવા પુરુષ છે, એવી વિચારણા કરે તે “અહા' જાણવી. ઇહાના અનંતર કાલે પદાર્થનો નિશ્ચય કરે છે, જે આ તો હાલે ચાલે છે, એથી પુરુષ છે. પણ સ્થાણુ નથી, તે “અવાય”. ધારણા એટલે અવાયની અનંતર કાલે નિર્ણાત જે અર્થ તે ધારી રાખે છે. જેમ તે જ પુરુષ છે, જે મેં જોયો હતો, તે “ધારણા'. ધારણાના ભેદ-૧ અવિશ્રુતિધારણા, ૨ વાસનાધારણા, ૩. સ્મૃતિધારણા ત્રણેયનાં અર્થ જે અર્થ ધારી રાખ્યો છે, તે ઉપયોગથી ક્ષણમાત્ર-ભૂલે નહીં તે “અવિશ્રુતિધારણા છે. સ્થિતિ
१-२. ज्ञान अने अज्ञान- जुदुं जुएं । ३. जुओ जीवाभिगम सू० २६७ ।
