________________
૧૪
સ્થાવર જીવઃ
પોતાના પર આવી પડતાં દુઃખ અને ત્રાસ આદિ દૂર કરવા જે સ્વયં ગતિપ્રવૃત્તિ કરી શકતા નથી એ સ્થાવર જીવે છે. સર્વે સ્થાવર જીવ એકેન્દ્રિય છે; તેને સ્પર્શનેન્દ્રિય એ એકજ ઇન્દ્રિય હોય છે જ્યારે સ્પર્શનેન્દ્રિય, કાયાનું બલ, શ્વાસોશ્વાસ અને આયુષ્ય એ પ્રમાણે ચાર વ્યપ્રાણ હોય છે.
સ્થાવર છવના પાંચ પ્રકાર છે: (૧) પૃથ્વીકાય, (૨) અપકાય, (૩) તેઉકાય, (૪) વાયુકાય, અને (૫) વનસ્પતિકાય.
સ્થાવર જીવમાંના (૧) તેઉકાય (અગ્નિ) અને (૨) વાઉકાય (વાયુ) એ બે પ્રકારના જીવને તેની સ્વાભાવિક એવી ઉર્ધ્વ અને તિચ્છ એ અનુક્રમે ગતિ હોય છે તે કારણે તે બે ગતિત્રસ ગણાય છે; પરંતુ એ દરેકની આ સ્વાભાવિક ગતિ એ દરેકને પડતા દુઃખ અને ત્રાસ દૂર કરવામાં ઉપયોગી બનતી ન હોવાથી એ બંને ગતિત્ર ગણવા છતાં સ્થાવર કેટીમાંજ ગણાય છે.
બાદર સ્થાવર છવમાંના વનસ્પતિકાયના પણ બે પ્રકાર છે; (૧) સાધારણુ-અનંતકાય અને (૨) પ્રત્યેક. સાધારણ વનસ્પતિકાયના પણ બે પ્રકાર છેઃ (૧) સુક્ષ્મ અને (૨) બાદર; આ બંને પ્રકાર અનુક્રમે સૂક્ષ્મનિમેદ અને બાદરનિગોદ એ નામે પણ ઓળખાય છે. સૂક્ષ્મ અને બાદર એવા બંને સાધારણ વનસ્પતિકાય જીવને દરેકને અનંત જીવોનું એક એવાં શરીર હોય છે.
સ્થાવર જીવમાંના (૧) પૃથ્વીકાય, (૨) અપકાય, (૩) તેઉકાય અને (૪) વાયુકાય એ દરેકના બે પ્રકાર છે: (૧) સુક્ષમ અને બાદર. ૧ જુઓ તસ્વાર્થીધિગમ સૂત્ર અ. ૨ સ. ૧૩-૧૪
