________________
૧૫૬ ઉપશાંતમાહ
ઔપથમિક, લાપશમિક અનેક ક્ષાયિક ભાવમાંના કેઈપણ એક ભાવે ઉપશમણિ કરતા ઉપશમકને આ અગિયારમાં ગુણસ્થાને અનંતાનુબંધી કષાયચતુષ્ક, દર્શનત્રિક, અપ્રત્યાખ્યાનીકષાયચતુષ્ક, પ્રત્યાખ્યાનીકષાયચતુષ્ક, સંજવલન કષાયચતુષ્ક અને નવ નાકકષાય એ મેહનીયની ૨૮ પ્રકૃતિને ઉપશમ વર્તતો હોવાથી આ ગુણસ્થાન ઉપશાંતમહ કહેવાય છે. ૧ ક્ષેપકને આ ગુણસ્થાન હતું નથી ૨
આ ગુણસ્થાને ઉપશમકને ૧૪૮ કર્મપ્રકૃતિ સત્તામાં છે. તેમાંની મેહનીયની ૨૮ પ્રકૃતિને ઉપશમ પ્રવર્તે છે ત્યાં સુધી (અંતર્મુહૂર્ત) જીવ છદ્મસ્થવીતરાગભાવ અનુભવે છે અને મેહનીય કર્મપ્રકૃતિને ઉપશમ પૂરો થતાં મેહનીય કર્મને ઉદય થતાં જીવ પાછો પડવા માંડે છે. પાછા પડતાં કે કોઈ જીવ ઉપશાંતમોહથી સૂમસં૫રાય, સૂક્ષ્મપરાયથી અનિરિબાદર, અનિવૃત્તિ બાદરથી અપૂર્વકરણ અને અપૂર્વકરણથી અપ્રમત્ત ગુણસ્થાને; કોઈ કેઈ અપ્રમત્તગુણસ્થાનેથી સર્વવિરત, સર્વવિરતથી દેશવિરત, દેશવિરતથી અવિરતસમ્યગદષ્ટિ ગુણસ્થાને અને ઘણા ખરા તે અવિરત સમ્યગદ્રષ્ટિથી મિશ્ર, મિશથી સાસ્વાદન, અને સાસ્વાદનથી મિથ્યાત્વ ગુણસ્થાને આવે છે.
ઉપશાંતમાહ ગુણસ્થાન પ્રાપ્ત કરનાર ઉપશમકનું પતન નિશ્ચિત છે. જવ ગુણસ્થાન ઉપર ચઢતાં ચઢતાં જે બંધવિચ્છેદ, ઉદયવિચ્છેદ, અને સત્તાવિચ્છેદ કરતે ગયે હતો તદનુસાર ઉપશાંતમૂહ ગુણસ્થાનેથી પડતાં તત્ તત્ ગુણસ્થાન એગ્ય બંધ, ઉદય અને સત્તા વધારતા જાય છે. ૧ જુઓ ગુણસ્થાનક્રમારોહ ગા. ૭૮
ગા. ૭૩
