________________
૪૮
પૃથ્વીમાં નારકવ ઉપરાંત તિર્યંચ, મનુષ્ય, ભવનપતિ અને વ્યંતર એ બે પ્રકારના દેવ એમ ચારે ગતિના પંચેન્દ્રિય જીવતા વાસ હોઇ શકે છે. બાકીની છ નારકભુમિમાં પંચેન્દ્રિય તરીકે માત્ર નાર્ક જ્વાનેાજ વાસ હોય છે; સ્થાવર એવા એકેન્દ્રિયવાને વાસ તા ત્યાં પણ હોય જ છે. પહેલી ત્રણ નારકભુમિમાં પરભાષામી દેવની અવરજવર હોઇ શકે છે; પરંતુ તેના વાસ માત્ર રત્નપ્રભામાંજ હોય છે. કા કાષ્ઠ મિત્ર દેવ પેાતાના નારમિત્રને દુઃખમુકત કરવા ત્રીજી નારકભુમિસુધી આવે છે; તેથી આગળ નહિ. કેવલી સમુદ્માત કરતા દેવલી પેાતાના આત્મપ્રદેશ ચૌદરાજલેાકમાં ફેલાવતા તે સાતેય નારકભૂમિમાં ફેલાવે છે. અને સહરે છે.
જીવના પ્રકારઃ
ગતિની અપેક્ષાએ જીવના ચાર પ્રકાર છેઃ- (૧) તિયંચ, (૨) મનુષ્ય, (૩) દેવ અને (૪) નારક. આ ચારેય ગતિના જ્નના આપણે સંક્ષિપ્ત વિચાર કર્યો.
આ દરેક પ્રકારના જીવના પણ એ પ્રકાર છેઃ (૧) અપર્યાપ્ત અવિકસિત અને (૨) પર્યાપ્ત–વિકસિત. ઉપરકત ચારે પ્રકારના જીવમાં માત્ર અસની મનુષ્ય એ એકજ અપર્યાપ્ત એ એકજ પ્રકારના છે. જયારે બાકીના ત્રણેય પ્રકારના જીવે અને સની મનુષ્ય એ બન્ને પ્રકારના છે, ઃ (૧) અપર્યાપ્ત અને (૨) પર્યાપ્ત. આમ આપણે પર્યાપ્તિના વિષય પર આવી પહોંચીએ છીએ. તે વિષય પર આવતાં પહેલાં તેની સાથે સબંધ ધરાવતા સેવા અંતરાલગતિ, આહારપુદ્ગલ, ચેાની અને જન્મ આદિ વિષય જાણવા આવશ્યક છે; તે તે વિષયાને સંક્ષેપમાં જોઈ લઇ પર્યાપ્તિની ચર્ચા કરીશું.
અંતરાલ ગતિ :
સંસારી જીવની પૂર્વસ્થાને દેહ તજી પેાતાના નવીન ઉત્પત્તિ સ્થાને પહેાચતા સુધીની ગતિ એ અંતરાલ ગતિ છે. અંતરાલ ગતિમાં
