________________
બત્રીશી-૧૯, લેખાંક-૧૦૫
૧૧૩૭ કરવામાં ઉપયોગ કરવો... આ બધું દુબુદ્ધિ છે. પ્રતિકૂળતામાં દીન બની જવું, આર્તધ્યાનાદિ કરવા, પ્રતિકૂળતાને દૂર કરવા હિંસાદિ ઉપાયો અજમાવવા, પ્રતિકૂળતાના કારણ તરીકે અન્યને જવાબદાર લેખી એના પર દ્વેષાદિ કરવા આ બધું દુબુદ્ધિ છે... ને એનાથી વિપરીત... પ્રતિકૂળતામાં સમભાવ, સહનશીલતા કેળવવી, સ્વકર્મનો વિપાક ચિંતવવો, ધર્મ વધારવો... વગેરે સદ્બુદ્ધિ છે. વિવક્ષિત પુણ્યના ઉદયે મળનારી અનુકૂળતામાં સદ્દબુદ્ધિ જ જાગશે એવું જો પહેલેથી નિશ્ચિત હોય તો એ પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય કહેવાય છે. એમ, દુબુદ્ધિ જ જાગશે એવું પહેલેથી નિશ્ચિત હોય તો એ પાપાનુબંધી પુણ્ય કહેવાય છે. એમ વિવક્ષિત પાપના ઉદયે મળનારી પ્રતિકૂળતામાં સબુદ્ધિ જળવાઈ રહેશે એવું જો પહેલેથી નિશ્ચિત હોય તો એ પુણ્યાનુબંધી પાપ કહેવાય છે. અને દુર્બુદ્ધિ જ જાગશે એવું જો નિશ્ચિત હોય તો એ પાપાનુબંધી પાપ કહેવાય છે. તથા, વિવક્ષિત પુણ્ય કે પાપના ઉદયે સબુદ્ધિ જાગશે કે દુબુદ્ધિ ? એ પહેલેથી નિશ્ચિત ન હોય, અને તે તે કાળે ભવિતવ્યતાવશાત્ પરિસ્થિતિપુરુષાર્થ વગેરેને અનુસરીને સબુદ્ધિ કે દુબુદ્ધિ આવવાની હોય તો એવા પુણ્ય-પાપને નિરનુબંધ પુણ્ય-પાપ કહેવાય છે.
પ્રણિધાનની તીવ્રતા અને ઉપયોગની તીવ્રતાથી અનુબંધ પડે છે. વિષય-કષાય વગેરેના અશુભ પ્રણિધાનથી અશુભાનુબંધ પડે છે. આત્મસ્વરૂપનું પ્રણિધાન એ શુભ પ્રણિધાન છે, એનાથી શુભાનુબંધ પડે છે. પ્રણિધાન મુખ્ય છે. છતાં જો એમાં ઉપયોગ ભળે તો દઢ અનુબંધ પડે છે અને જો ઉપયોગ ન ભળે તો એટલા દૃઢ અનુબંધ પડતા નથી.
અપુનર્બન્ધક અવસ્થા પણ જેઓ પામ્યા નથી એવા અભવ્ય તથા અચરમાવર્તવર્તી ભવ્ય જીવોને શુભપ્રણિધાન હોતું નથી, માટે શુભાનુબંધ હોતો નથી. એટલે એ જીવોને નિરનુબંધ પુણ્ય, નિરનુબંધ
