________________
બત્રીશી-૧૯, લેખાંક-૧૦૩
૧૧૨૩ ધર્મક્રિયાઓ હોય એ ક્રિયાયોગરૂપ ધર્મ છે. જ્ઞાનના પ્રાધાન્યવાળી ક્રિયાઓ જ્ઞાનયોગરૂપ ધર્મ છે. આત્મસ્વભાવરૂપે સિદ્ધ થયેલા ક્ષમાદિધર્મો સ્વભાવરૂપ ધર્મ છે.
પ્રવ્રજ્યાકાળે પ્રથમ ક્રિયાયોગાત્મક ધર્મનો સંન્યાસ થાય છે. કારણકે હવે જે કાંઈ ધર્મો છે તે બધા જ્ઞાનપ્રાધાન્યપૂર્વકના છે. તે પણ એટલા માટે કે ભાવસાધુપણું પરિણત જ્ઞાન કે જ્ઞાનીની નિશ્રા વગર હોતું નથી. દેશવિરતિ ગુણઠાણા સુધી પહોંચેલા ગૃહસ્થને પણ, સંપૂર્ણ આશાપારતન્ય-ગીતાર્થપારતન્ય હોતુ નથી. તેથી એમના પ્રભુપૂજા, સ્થાન-ઊર્ણયોગ વગેરે જ નહીં, જ્ઞાનાત્મક એવા અર્થયોગ વગેરે પણ જ્ઞાનયોગરૂપ ન બનતાં ક્રિયાયોગ રૂપ જ બને છે. પ્રવ્રજ્યા સ્વીકારકાળે આ ક્રિયાયોગરૂપ ધર્મનો સંન્યાસ (ત્યાગ) થાય છે. અને આજ્ઞા પારન્ય આવવાથી જ્ઞાનયોગ આવે છે. હવે પછી પ્રતિક્રમણ, પડિલેહણ, ભિક્ષાટનાદિરૂપ પ્રવૃત્તિ ધર્મ પણ ગીતાર્થ પારતત્યવાળો હોવાથી જ્ઞાનયોગ જ છે, ક્રિયા યોગ નહીં, કારણકે ગીતાર્થ પારતત્ય પણ “જ્ઞાન” જ છે.
જ્ઞાનયોગ માટે ભવવૈરાગ્ય જરૂરી છે. જેમ જેમ ભવવૈરાગ્ય વધતો જાય છે તેમ તેમ પુણ્યની અપેક્ષા ઘટતી જાય છે. એટલે ઉદ્દેશ્યમાંથી પુણ્ય ખસતું જાય છે. કર્મ નિર્જરા વધતી જાય છે. અન્યત્ર કહ્યું પણ છે – દેશ આરાધક કિરિયા કહી, સર્વ આરાધકજ્ઞાન.
શંકા - વચનાનુષ્ઠાનના ફરી ફરી અભ્યાસથી જીવ અસંગ અનુષ્ઠાન પામે છે. એ વખતે – પ્રતિક્રમણાદિ અનુષ્ઠાનો ચંદનગંધ ન્યાયે આત્મસાત્ થઈ ગયા હોય છે... એટલે કે સ્વભાવભૂત થઈ ગયા હોય છે. એટલે કે જ્ઞાનયોગરૂપ ધર્મનો સંન્યાસ થઈ સ્વભાવરૂપ ધર્મની પ્રાપ્તિ થઈ. પણ એ વખતે ક્ષપકશ્રેણિ તો હોતી નથી. તો ક્ષપકશ્રેણિ પૂર્વે પણ ધર્મસંન્યાસ થાય ?
