________________
૧૧૧૨
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે-૮ (એનો, સંકેત ઝીલવા પર એ જાણકાર બનવાનો છે.) જેમકે સંકેત કરનાર વાચ્યાર્થ ઘટનો કંબુગ્રીવાદિમત્તેન ચાક્ષુષ પ્રત્યક્ષાદિથી જાણકાર છે અને ઘટપદવાચ્યત્વેન પણ (પોતે જ્યારે સૌપ્રથમ સંકેત અન્ય પાસેથી ઝીલ્યો હતો ત્યારથી) જાણકાર છે. સંકેત ઝીલનારો પણ ચાક્ષુષપ્રત્યક્ષાદિથી વાચ્યાર્થ ઘટનો જાણકાર છે, ક્યારેક ચાક્ષુષાદિ પ્રત્યક્ષ ન હોય, ત્યારે “જેની પહોળી બેઠક હોય.. મોટું પેટ હોય.. ઉપર કાંઠો હોય...' વગેરે રૂપે એને કલ્પના આપીને જાણકાર બનાવાતો હોય છે... પણ આમ સંકેત કરતાં પૂર્વે એ વાચ્યાર્થનો જાણકાર બનેલો હોવો જ જોઈએ... તો જ સંકેતને એ સમજી શકે છે. અને ઘટપદવાચ્યત્વેન વાચ્યાર્થનો એ જાણકાર નથી... પણ સંકેત દ્વારા જાણકાર બનવાનો છે. પરમાણુ જેવા અતીન્દ્રિય પદાર્થનો સંકેત કરવાનો હોય ત્યારે પણ... પ્રથમ પરમાણુની કલ્પના તો આપવી જ પડે છે... જેમકે-ઘટ-કપાલ-કપાલિકા-ઠીકરી-નાની ઠીકરીએનાથી પણ નાની ઠીકરી... આમ વિભાગ કરતાં કરતાં જે અવયવધારા મળે છે એ ક્યાંક અટકે છે... અર્થાત્ આ અવયવધારામાં છેલ્લે એવું દ્રવ્ય આવે છે જે અવિભાજય (નિરવયેવ) હોય છે. આ રીતે વાર્થને સંકેત ઝીલનારની બુદ્ધિમાં નિરવયવરૂપે ઉપસ્થિત કરવામાં આવે છે ને પછી એનો સંકેત થાય છે કે આવું નિરવયવદ્રવ્ય છે એને “પરમાણુ કહેવાય છે. એટલે નિશ્ચિત થયું કે સંકેત ઝીલનારને પણ વાચ્યાર્થની કોઈક ને કોઈક રીતે જાણકારી હોવી જ જોઈએ.
સામર્થ્યયોગ એક એવી પ્રક્રિયા છે જેની, ‘ક્ષપકશ્રેણિમાં થતી આ એક સ્વાનુભવવેદ્ય ચોક્કસ પ્રકારની પ્રક્રિયા છે.” આવી બધી અત્યંત સામાન્ય જાણકારી સિવાય વિશેષરૂપે કોઈ જાણકારી છદ્મસ્થોને આપી શકાતી નથી. એટલે વિશેષ પ્રક્રિયાનો સંકેત ન થઈ શકતો હોવાથી એ વાણીનો વિષય નથી માટે સામર્થ્યયોગ શાસ્ત્રાતિક્રાન્તગોચર છે.
