________________
૧૦૯૪
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે-૮
પ્રસ્તુતમાં જાણવું. પણ સમૃદ્બન્ધકાદિના તત્ત્વચિંતનાદિ આવા પણ હોતા નથી, કારણકે વેષ, ચેષ્ટા, ભાષા વગેરે હોવા છતાં કંઈક શ્રદ્ધાળુતા વગેરે ભાવલેશ પણ ન હોવાના કારણે યોગમાં પરિણમતા નથી. માટે, તત્ત્વચિંતનાદિનો બાહ્ય દેખાવ હોવા માત્રના કારણે અશુદ્ધ વ્યવહારથી ઉપચાર કરી એને કોઈ ‘યોગ’ રૂપે કહે તો પણ એ અતાત્ત્વિક છે. એ યોગાભાસ છે. અર્થાત્ માત્ર યોગનો આભાસ=દેખાવ છે, વાસ્તવિક યોગત્વ કે યોગકારણત્વ... કશું નથી. એ તો પ્રાયઃ પ્રત્યપાયફલક હોય છે. આવા અતાત્ત્વિક યોગથી અપુનર્બન્ધકાદિના યોગને જુદા પાડવા અહીં ‘તાત્ત્વિક’ એમ કહ્યું છે.
આમ, પાંચમા વગેરે ગુણઠાણાને નહીં પામેલા શ્રાવકાદિ પણ જો અપુનર્બન્ધકાદિ અવસ્થા પામેલા હોય તો એમના તત્ત્વચિંતનાદિ યોગનું કારણ બનતા હોવાના કારણે નિષ્ફળ નથી, એ રહસ્ય જાણવું. આ વાત આગળ ઓગણીસમી યોગવિવેક દ્વાત્રિંશિકામાં આવશે.
વળી યોગવિંશિકા ગ્રન્થમાં સ્થાનાદિયોગના ઇચ્છા, પ્રવૃત્તિ, સ્થિર અને સિદ્ધિ એમ ચાર ભેદ દર્શાવ્યા છે. (પ્રસ્તુત ગ્રન્થમાં ઓગણીસમી બત્રીશીમાં યમના આ ઇચ્છાયમ, પ્રવૃત્તિયમ વગેરે રૂપે ચાર ભેદ દર્શાવવાના છે.) વળી અધ્યાત્મયોગ વગેરેનો સ્થાનાદિયોગમાં પરસ્પર અંતર્ભાવ થાય છે એ આપણે જોઈ ગયા છીએ. એટલે જણાય છે કે અધ્યાત્મયોગવગેરેના પણ ઇચ્છા, પ્રવૃત્તિ વગેરે ભેદ વિચારી શકાય છે તે વિચાર આવો કરી શકાય—
નિર્દભ ઇચ્છાપૂર્વક અધ્યાત્માદિયોગનું જે સેવન થાય તે અધ્યાત્માદિ યોગનો ઇચ્છાભેદ છે. આમાં ઇચ્છા એવી જોઈએ કે જે અધ્યાત્મ વગેરે યોગને પામેલા યોગીઓની કથા સાંભળવામાં
