________________
બત્રીશી-૧૮, લેખાંક-૯૯
૧૦૭૭
માનવાનું રહે. એટલે અનુભવસિદ્ધ હોવાથી જેમ પિંડ વગેરે કે બાળવગેરે ભેદ માનવા જરૂરી છે, એમ ચિત્તવૃત્તિઓના નિરોધના પણ અધ્યાત્મ વગેરે કક્ષાભેદે ભેદ અનુભવસિદ્ધ હોવાથી માનવા જરૂરી છે.
આમ ચિત્તવૃત્તિઓનો નિરોધ એ યોગ એવી વ્યાખ્યા અનુસારે પણ અધ્યાત્મયોગ વગેરે વિચાર્યા. હવે મનોગુપ્તિમાં આ અધ્યાત્મયોગાદિની વિચારણા વગેરે આગામી લેખમાં જોઈશું.
મોક્ષના હેતુભૂત મુખ્ય
વ્યાપાર એ યોગ' આવી વ્યાખ્યાને નજરમાં રાખી યોગના અધ્યાત્મ વગેરે
૯૯ ભેદો દર્શાવ્યા. પછી પતંજલિઋષિએ
‘ચિત્તવૃત્તિઓનો નિરોધ એ યોગ' આવી જે વ્યાખ્યા આપી છે એને નજરમાં રાખીને પણ આ અધ્યાત્મયોગ વગેરેની વિચારણા કરી. હવે, વિમુક્તલ્પનાજાલવાળું મન, સમત્વમાં સુપ્રતિષ્ઠિત મન અને આત્મારામ મન... આ રીતે મનોગુપ્તિના ત્રણ ભેદ જે આગળ દર્શાવવાના છે એમાં પણ આ પાંચ યોગોનો અંતર્ભાવ થઈ શકે છે એ વિચારવાનું છે.
લેખાંક
આમાંની પ્રથમ બે મનોગુપ્તિના બબ્બે પ્રકાર છે - પ્રવૃત્તિ અને સ્થિરતા. તે તે મનોગુપ્તિ પ્રાથમિક અભ્યાસમાં હોય ત્યારે એનો પ્રવૃત્તિભેદ હોય છે ને એ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિરતા પામે ત્યારે એનો સ્થિરતાભેદ હોય છે. એટલે વિમુક્તકલ્પનાજાલ પ્રવૃત્તિભેદ, વિમુક્તકલ્પનાજાલ સ્થિરતાભેદ, સમતામાં સુપ્રતિષ્ઠિત મન પ્રવૃત્તિભેદ અને સમતામાં સુપ્રતિષ્ઠિત મન સ્થિતરતાભેદ... આમ ચાર ભેદ થયા. આ ચારભેદ
