________________
વાણીનો અસંયમ
૧૨૧૧ વંધો મોવો ય તહાં નવતત્તા હુંતિ પાયવ્યા IDા એમ ૭ + પુણ્ય અને પાપ... એમ ૯ તત્ત્વો કહ્યા છે.
કોઈ એમ કહે કે, “તત્ત્વાર્થસૂત્રમાં કહેલા સાતે પ્રકારમાં, અન્ય ગ્રંથમાં કહેલા તત્ત્વના તમામ (નવ) પ્રકારોને સમાવવાનો આગ્રહ (કદાગ્રહ) શાસ્ત્રીય નથી, કારણ કે એવો સમાવેશ કરવાનું તત્ત્વાર્થસૂત્રના સૂત્રકારે કયાંયે કહ્યું નથી, લખ્યું નથી.' તો શું એ સાચું છે? નથી જ. ને એ સમાવેશ એમાં કરાય જ છે. જો પુણ્યપાપ અલગ સ્વતંત્ર તત્ત્વરૂપ હોય તો તો તત્ત્વાર્થસૂત્રકારની એ કચાશ-ન્યૂનતા કહેવાય ને એ સૂત્ર અપ્રમાણ જ બની જાય. તત્ત્વના પ્રકારો કહેવા બેઠા પછી પણ બધા પ્રકારો ન કહેવા એ ન્યૂનતા નથી ? કોઈ ગ્રંથકાર જીવના પ્રકારનું નિરૂપણ કરતી વખતે “જીવના ત્રણ પ્રકાર છે – એકેન્દ્રિય, બેઈન્દ્રિય અને તે ઇન્દ્રિય..” આટલું જ કહે અને આ ત્રણમાં જેનો સમાવેશ થઈ શકતો નથી એવા ચઉરિન્દ્રિય ને પંચેન્દ્રિય ભેદો કહે જ નહિ તો એ ગ્રંથકારને સમર્થ શાસ્ત્રકાર ન કહેવાય અને એમનું એ નિરૂપણ પ્રમાણભૂત ન કહેવાય એ સ્પષ્ટ જ છે ને !
એમ, સંબોધ પ્રકરણમાં કહેલા ત્રણ પ્રકારમાં જેનો સમાવેશ થઈ શકતો ન હોય એવા પણ દેવદ્રવ્યના જો કોઈ પ્રકારો હોય તો દેવદ્રવ્યના પ્રકારોનું તમે નિરૂપણ કરો છો ને અમુક પ્રકારો તો કહેતા નથી.” એ રીતે શ્રી હરિભદ્રસૂરિ મહારાજની એ ન્યૂનતા જ કહેવાની આપત્તિ આવે ને તેઓશ્રીનું એ નિરૂપણ અપ્રમાણ માનવાની આપત્તિ આવે. જે યોગ્ય નથી. માટે જુદી-જુદી વિવેક્ષાઓથી દેવદ્રવ્યના જે અન્ય પ્રકારો કહેવાયા હોય તે બધાનો આ ત્રણ પ્રકારમાં સમાવેશ માનવો જ પડે, કરવો જ પડે, એ જ શાસ્ત્રીય છે... ને એ ન કરવો એ જ કદાગ્રહ છે.
