________________
બત્રીશી-૧૨, લેખાંક-૭૦
૭૫૭ (=અલ્પમલત્વ) એ પુરુષાર્થજન્ય હોતો નથી, પણ સહજ હોય છે. એ પછી જે ઉત્તરોત્તર ભાવશુદ્ધિ થાય છે એનું અંતરંગ કારણ ઉત્તરોત્તર ઘટતી યોગ્યતા છે. યોગ્યતાના આ ઘટાડારૂપ પરિપાક માટે ચારશરણગ્રહણ વગેરે રૂપ અન્ય હેતુઓની અપેક્ષા હોય છે એમ વિચારી શકાય છે. આને જ મોક્ષગમનયોગ્યતાને ફળદ્રુપ બનાવવારૂપ પરિપાક તરીકે લઈ શકાય છે. અથવા “અંતરંગ યોગ્યતા કર્મફ્રાસનું નિમિત્ત બને અને અનુકૂળ પુરુષાર્થની ઉત્તેજના કરે એ એનો પરિપાક' આવો અર્થ લઈ શકાય. આમાં કર્મçાસમાં કર્મ તરીકે સોપક્રમ કર્મ અથવા નિકાચિત કર્મને ભોગવતાં ભોગવતાં છેડે રહેલો અંશ લઈ શકાય.
આત્મામાં અનાદિકાળથી રહેલ આ કર્મબંધની યોગ્યતા રૂપ ભાવમલ અન્યદર્શનકારોને પણ અન્ય અન્ય નામે માન્ય છે. જેમ કે સાંખ્યો એમ કહે છે કે પુરુષને પ્રકૃતિના વિકારો જોવાની ઇચ્છા એ દિક્ષા છે. સાંખ્યોએ આ દિદક્ષા જે કહી છે તે આ યોગ્યતા જ છે, કારણકે સંસારીજીવમાં એ માનેલી છે, અને મુક્તાત્મામાં એ માનેલી નથી. આનો અર્થ સ્પષ્ટ છે કે આ દિદક્ષા જ આત્માના શુદ્ધસ્વરૂપને મલિન કરનાર મલ છે. આ મલના કારણે કર્મબંધ છે. મોક્ષમાં આ મલ નથી, તેથી અશુદ્ધિ નથી, કર્મબંધ નથી.
આવું જ શૈવો ભવબીજ માટે, વેદાન્તિકો અવિદ્યા માટે અને સૌગતોકબૌદ્ધો અનાદિવાસના માટે કહે છે. તેથી સ્પષ્ટ છે કે શૈવોવગેરેએ ભવબીજ વગેરે નામે આ યોગ્યતાને જ સ્વીકારેલી છે.
પ્રશ્ન : કર્મબંધની યોગ્યતારૂપ આ મલ અનાદિકાળથી તો અતિગાઢ છે, અને એ અતિગાઢ હોય એવી અવસ્થામાં તો એને ઘટાડવાનું જીવને સૂઝે જ નહીં. તો પછી એ અલ્પ શી રીતે થાય?
ઉત્તર : તમારી વાત સાચી છે, સહજમળની અતિગાઢ અવસ્થામાં જીવને મુક્તિપ્રત્યે હાડોહાડ દ્વેષ પ્રવર્તે છે. આ દ્વેષના
