________________
૭૫૪
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે
પરિણામી ન જ શકે, કારણ કે ચ૨માવર્તમાં શું ? ચરમભવમાં પણ આ બંને સંભવી શકે છે.
પ્રશ્ન : તો પછી યોગ્યતારૂપ મલ ઓછો થવાનો લાભ શું? ઉત્તર ઃ અલ્પસાધના પણ જીવને મોક્ષમાર્ગ ૫૨ ઘણી હરણફાળ ભરાવી શકે આવો... અથવા બંધ ભલે તીવ્ર થાય, પણ અશુભ અનુબંધ એવા તીવ્ર તથા દીર્ઘકાલીન ન જ પડી શકે. આવો કોઈ લાભ થતો હોવો જોઈએ એમ મને લાગે છે. તથા, યોગની પૂર્વસેવાના આવશ્યક અગંભૂત મુક્તિઅદ્વેષની પ્રાપ્તિ વગેરે તો એનો લાભ છે
જ.
શંકા : ‘સંસારી આત્માઓમાં કર્મબંધની યોગ્યતા હોવાથી કર્મબંધ થાય છે. મુક્તાત્માઓમાં એ ન હોવાથી કર્મબંધ થતો નથી. તેથી જીવત્વ સમાન હોવા છતાં અતિપ્રસંગ થતો નથી.' આવું કહેવાના બદલે આવું કહેવું જોઈએ કે - મુક્તાત્માને પૂર્વસમયે બંધ હોતો નથી, તેથી વર્તમાનસમયે પણ બંધ થતો નથી. સંસારીજીવને પૂર્વસમયે બંધ હોવાથી વર્તમાન સમયે પણ બંધ થાય છે. અર્થાત્ બંધ બંધપૂર્વક હોય છે. આમાં અન્યદર્શનકલ્પિત અનાદિમુક્ત ઈશ્વરની વાત લઈએ તો એને અનાદિકાળથી ભૂતકાળમાં ક્યારેય બંધ ન હોવાથી વર્તમાનમાં પણ હોતો નથી. જૈનમત મુજબ લઈએ તો સિદ્ધાવસ્થાની પૂર્વે અયોગીઅવસ્થામાં ચૌદમે ગુણઠાણે બંધ હોતો નથી, માટે સિદ્ધાવસ્થામાં પણ હોતો નથી. ટૂંકમાં જીવત્વ હોવામાત્રથી કર્મબંધ થતો નથી, પણ પૂર્વકાલીન બંધ ઉત્તરકાલીન બંધનું કારણ છે. મુક્તાવસ્થામાં આ કારણનો અભાવ હોવાથી કર્મબંધ હોતો નથી. એટલે વધારામાં યોગ્યતાને કારણ માનવાનું ગૌરવ કરવાની જરૂર નથી.
સમાધાન ઃ પૂર્વકાળમાં કર્મબંધ જે નથી તે શા કારણે ? આનો વિચાર કરવામાં આવશે તો યોગ્યતાના ક્ષય વિના અન્ય કોઈ કારણ
