________________
७४४
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે અહીંચાન્દ્રાયણ અને કૃષ્કૃતપના ઉપલક્ષણથી અન્ય લૌકિક્તપો અને મૃત્યુન્ન તથા પાપસૂદનતપના ઉપલક્ષણથી અન્ય લોકોત્તર તપો પણ પૂર્વસેવામાં જાણી લેવા.
હવે, પૂર્વસેવાના ક્રમ પ્રાપ્ત અંતિમઘટક મુક્તિઅષને આપણે વિચારીએ.
જેનો અભાવ હોય એ પ્રતિયોગી કહેવાય છે. મુક્તિઅદ્વેષ મુક્તિષના અભાવ રૂપ છે. તેથી મુક્તિદ્વેષ એ પ્રતિયોગી છે. વળી પ્રતિયોગીને જાણ્યા વગર અભાવને જાણી શકાતો નથી. તેથી મુક્તિઅષને જાણવા માટે સૌપ્રથમ મુક્તિદ્વેષને જાણવો જોઈએ. એટલે ગ્રન્થકાર મુક્તિદ્વેષને જણાવે છે
કર્મક્ષય એ મોક્ષ-મુક્તિ છે. એ ભોગના સંક્લેશથી રહિત હોય છે. તેથી દઢ અજ્ઞાનના પ્રભાવે એમાં અનિષ્ટની બુદ્ધિ થવાથી એના પર દ્વેષ જાગે છે. અહીં અબાધ્યમિથ્યાજ્ઞાન એ દઢ અજ્ઞાન છે. જે યોગ્ય સમજાવટ દ્વારા પણ દૂર થઈ ન શકે એવું મિથ્યાજ્ઞાન એ અબાધ્યમિથ્યાજ્ઞાન જાણવું. આવા દઢ અજ્ઞાનના પ્રભાવે જીવને ભવાભિમ્પંગ=ભવની ઉત્કટ ઇચ્છા–તીવ્ર વિષયાભિલાષા રહ્યા કરે છે. મોક્ષ અનિષ્ટઅનનુબંધી છે, એટલે કે મોક્ષમાં જીવનું સૂક્ષ્મતમપણ અનિષ્ટ હોતું નથી, થતું નથી. અર્થાત મોક્ષ અનિષ્ટનું અકારણ છે. તેમ છતાં ભવાભિમ્પંગના કારણે જીવને મોક્ષ અનિષ્ટ ભાસે છે. અનિષ્ટઅનુબંધી લાગે છે – અનિષ્ટના કારણ તરીકે પ્રતીત થાય છે. મોક્ષમાં આવી અનિષ્ટતાની પ્રતિપત્તિ (=પ્રતીતિ) થવાથી જીવને મોક્ષ પ્રત્યે દ્વેષ જાગે છે.
આશય એ છે કે અનાદિકાળથી જીવને સુખ એટલે સુંવાળો સ્પર્શ.. મધુરાદિ વાનગીઓ.. તરબતર કરી દે એવી સુગંધ... લલનાઓના રમણીય રૂપ.. કર્ણમધુર સંગીત.. આવી જ બધી કલ્પના અતિ-અતિ-અતિગાઢ રીતે જડબેસલાક અનાદિકાળથી બેસેલી
