________________
બત્રીશી-૧૩, લેખાંક-૭૯
૮૫૧ જણાવવા માટે અહીં સર્વતઃ શબ્દ વાપરેલો છે. કોઈપણ ક્રિયામાં છેવટે એનો ભાવ એ જ પ્રાણ હોય છે. અનેક ભાવરૂપ અનેક પ્રાણમાંનો એક પણ પ્રાણ ન હોય તો પછી એ ક્રિયા ક્રિયા રહેતી જ નથી, કારણ કે એ રીતે ક્રિયા કરો કે ન કરો.. કશો ફરક પડતો નથી. ક્રિયા કરવા છતાં ન કરવા તુલ્ય જ હોય છે. માટે અહીં જણાવ્યું કે અનુષ્ઠાન = ક્રિયા જ થતી નથી. ને તેથી એ “અનુષ્ઠાન' છે.
તહેતુઅનુષ્ઠાન - તાત્ત્વિક દેવપૂજાદિ આચાર પ્રત્યે આંતરિક પ્રીતિ-બહુમાન એ સદનુષ્ઠાનનો રાગ છે. આદિધાર્મિક અવસ્થામાં થતા દેવપૂજાદિ અનુષ્ઠાન આ સદનુષ્ઠાનના રાગના કારણે તહેતુઅનુષ્ઠાન બને છે, કારણ કે મુક્તિષના કે મના (કંઈક) મુક્તિ અનુરાગના પ્રભાવે આમાં શુભભાવનો અંશ ભળેલો હોવાથી એ તસદનુષ્ઠાનનો હેતુ કારણ બને છે. આમ, “તદ્દતુ' શબ્દ સાન્વર્થ છે.
અનુષ્ઠાનમાં શુભભાવાંશનો યોગ હોવા છતાં વિધિ વગેરેનું શક્યપાલન-પરિપૂર્ણપાલન, અત્યંત સંવેગ વગેરે ન હોવાથી આ અનુષ્ઠાન અમૃતઅનુષ્ઠાન બનતું નથી. તેમ છતાં એ અમૃતઅનુષ્ઠાનનો શ્રેઇ=અવંધ્ય=નિષ્ફળ ન જનાર હેતુ તો બને જ છે માટે એ તદ્હેતુઅનુષ્ઠાન કહેવાય છે.
અમૃત અનુષ્ઠાન - “અહો ! આ અનુષ્ઠાન મારા ભગવાને કહ્યું છે “આ જ તત્ત્વ છે આવી જવલંત શ્રદ્ધાની પ્રધાનતાવાળું અને અત્યંત સંવેગગર્ભિત અત્યંત મોક્ષાભિલાષાયુક્ત એવા આ અનુષ્ઠાનને શ્રીગૌતમવગેરે મહામુનિઓ “અમૃત' કહે છે, કારણ કે એ જ્યાં મરણ નથી એવા અમરણનું મોક્ષનું કારણ છે.
“મારા ભગવાને કહ્યું છે આ જ વાતની મહત્તા ને પ્રબળ શ્રદ્ધા છે. એટલે ભગવાને વિવક્ષિત અનુષ્ઠાન જે રીતે કરવાનું કહ્યું
