________________
બત્રીશી-૧૧, લેખાંક-૬૨
૬૫૯
વળી જૈનવગેરે દર્શનોની એક સમાનતા આ છે કે દરેક આત્માને અનાદિકાળથી કોઈક અન્ય તત્ત્વ વળગેલું છે ને તેથી આત્માનો સંસાર છે... સંસારમાં પરિભ્રમણ છે.. આધિ-વ્યાધિ ને ઉપાધિઓ છે.
અન્ય એક સમાન પાયો આ છે કે આત્માને અનાદિકાળથી વળગેલી આ અશુદ્ધિને દૂર કરી શકાય છે. એ દૂર થાય એટલે આત્માનો મોક્ષ થાય છે જ્યાં શરીર-ઇન્દ્રિય કે મન.. કશું ન હોવાથી કોઈ જ પ્રકારનું દુ:ખ હોતું નથી.
અને છેલ્લો એક સમાન પાયો એ છે કે માનવભવ પામ્યા પછી જીવનું કોઈ પણ મુખ્ય કર્તવ્ય હોય તો, આ અશુદ્ધિને દૂર કરી મોક્ષ પ્રાપ્તિ કરવી એ છે. આ પ્રયોજનની સામે, છ ખંડના સામ્રાજ્યની પ્રાપ્તિ પણ કાંઈ વિસાતમાં નથી. આ પ્રાપ્તિ ન થાય, તો બીજી અનેક આત્મગુણોની પ્રાપ્તિમાં પણ સંતોષ માનવો ન જોઈએ કે જંપીને બેસવું ન જોઈએ.. ને મોક્ષ પ્રાપ્તિના પુરુષાર્થમાં મચી જ પડવું જોઈએ.
અલબત્ આત્મા, અશુદ્ધિ, મોક્ષ વગેરે દરેકના સ્વરૂપની માન્યતામાં કદાચ આસમાન-જમીનનો તફાવત છે.. જેમ કે કોઈક આત્માને નિત્યાનિત્ય, શરીરવ્યાપી હોવાથી સંકોચ-વિકાસશીલ, જ્ઞાનાદિગુણો સાથે ભિન્નાભિન્ન... વગેરે માને છે. બીજાઓ એને એકાંતે નિત્ય (= ફૂટસ્થનિત્ય), વિભુ, જ્ઞાનાદિગુણોથી શૂન્ય વગેરે માને છે.. વળી અન્યદર્શનકારો એને એકાંતે અનિત્ય (ક્ષણિક), જ્ઞાનમય વગેરે માને છે.. આ બધા આવા અનંતા આત્માઓ માને છે તો વેદાંતી માત્ર એક શુદ્ધ બ્રહ્મ માને છે.
આત્માને વળગેલી અશુદ્ધિની બાબતમાં પણ ઘણી વિવિધતાઓ છે. કોઈ એને કર્મ કહે છે તો કોઈ અદૃષ્ટ.. કોઈ પ્રકૃતિ કહે છે તો કોઇ અવિદ્યા. તો કોઈ વાસના... જેમ નામમાં ફેરફાર છે એમ એના સ્વરૂપમાં પણ બધાની માન્યતામાં ફેરફાર છે.
