________________
૬૩૮
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે હવે ક્રમપ્રાપ્ત કામકથા - જે વાતો સાંભળીને કામવાસના – ભોગવિલાસ પ્રત્યે આકર્ષણ થાય એવી વાતો કરવી એ કામકથા છે. આમાં મુખ્યતયા સ્ત્રીઓના રૂપ વગેરેનું વર્ણન હોય છે. સ્ત્રીઓનું રૂપવર્ણન - એક – એક અંગનું વર્ણન... એમાં વિવિધ ઉપમાઓ વગેરેનું વર્ણન... એમ સ્ત્રીઓની ઉંમરનું વર્ણન... એટલે કે તે તે ઉંમરને અનુરૂપ સ્ત્રીઓના હાવભાવ-કટાક્ષ-લલિત-વાણીવિલાસ વગેરેનું વર્ણન. સ્ત્રીઓમાં વેષનું વર્ણન. દાક્ષિણ્યગુણની આવશ્યકતા, વિષયોને આકર્ષક શી રીતે બનાવવા - એનું કલા ચાતુર્ય વગેરેનું વર્ણન, અભુતરૂપ-વેશ વગેરે જે જોયેલ હોય - સાંભળેલ હોય - અનુભવેલ હોય એ બધાનું વર્ણન, વિજાતીયનો પરિચય શી રીતે કરવો – કેળવવો... સંબંધ જોડવો... આ બધી વાતો કામકથા છે.
બીજા નંબરની કામકથાનું વર્ણન કર્યું. હવે ત્રીજા નંબરની ધર્મકથા કહેવાય છે -
વાચના, પૃચ્છના, પરાવર્તના, અનુપ્રેક્ષા અને ધર્મકથા... આમ સ્વાધ્યાયના કહેલા પાંચ પ્રકારોમાં ધર્મકથા એ છેલ્લો પ્રકાર છે. ૧૪૪૪ ગ્રન્થોના રચયિતા શ્રીમાન્ હરિભદ્રસૂરિમહારાજે યોગના ઇચ્છા, પ્રવૃત્તિ, સ્થિર અને સિદ્ધિ એવા જે ચાર પ્રકાર કહેલા છે એમાંના પ્રથમ પ્રકાર ઇચ્છાયોગના લક્ષણ તરીકે એમ કહે છે કે યોગીઓની કથાઓમાં પ્રીતિ એ પ્રથમ ઇચ્છાયોગ છે. યોગના આગળ-આગળના સોપાનો સર કરવામાં આ ઈચ્છાયોગ એ પ્રથમ સોપાન છે. એટલે જણાય છે કે ધર્મકથા એ એવી કથા છે જે એમાં પ્રીતિ-રુચિ-આકર્ષણ જગાડવા દ્વારા શ્રોતાને ધર્મના આગળઆગળના સોપાનો સર કરવાની ભૂમિકા ઊભી કરી આપે.
દુનિયામાં જોવા મળે છે કે મીડિયા જેની વાતો પીરસે એનો લોકોમાં રસ જાગે છે. ક્રિકેટ અને ક્રિકેટરની વાતો લખે તો લોકોને પણ ક્રિકેટ પ્રત્યે તીવ્ર રસ પેદા થાય છે. રાજકારણની ખૂબ ચર્ચા કરે તો એનું આકર્ષણ જાગે છે. સિનેમા-અભિનેતા વગેરેની વાતો
