________________
બત્રીશી-૮, લેખાંક-૪૫
૬૨૩
છે, માટે હિંસજીવ મર્યો છે ને ! એટલે એ દોષ તો હત્તાને લાગે જ ને !
સમાધાન ઃ પૂર્વપક્ષ - એ હિંસજીવના અશુભ કર્મે જ શિકારીને એવી પ્રેરણા કરી છે કે ઘા કર... તેથી હણનારો હણવાની બાબતમાં સ્વતંત્ર ન હોવાથી નિર્દોષ જ કહેવાવો જોઈએ. રાજાની આજ્ઞાથી પ્રેરાઈને કોટવાલ ચોરને ફાંસી આપે તો એમાં કોટવાલ કાંઈ દોષપાત્ર કહેવાતો નથી. હિંસ્યજીવના પાપનો ઉદય જો આમાં ભાગ ન ભજવતો હોય તો તો અહિંસનીય જીવની પણ હિંસા થઇ જવાની આપત્તિ આવે, એટલે કે એની પણ હિંસા થઈ જવી જોઈએ. પણ આવું થતું નથી. માટે માનવું જોઈએ કે પાપકર્મના ઉદયના કારણે જ હિંસા થાય છે. ને તેથી હણનારાને હિંસા લાગવાનો તો સંભવ જ રહેતો નથી.
ઉત્તરપક્ષ ઃ તમારી આ વાતો વ્યર્થ છે, કારણ કે હિંસ્યજીવના પાપનો ઉદય છે એ વાત સાચી... પણ એટલા માત્રથી હન્તા નિર્દોષ છૂટી શકતો નથી, કારણ કે એ પણ ‘આને મારી નાખું...’ એવા દુષ્ટ આશયથી નિમિત્ત બન્યો જ છે, આવા નિમિત્ત બનવું એ જ હિંસકત્વ છે. આશય એ છે કે આવી હિંસાદિ થવામાં સામાન્યથી બે પ્રકારના કારણો હોય છે- આંતરિક અને બાહ્ય. આમાં આંતરિક કારણ તરીકે હિંસ્યજીવનો પાપોદય છે. એટલે જ જ્યારે એનો સાથ ન હોય ત્યારે શિકારી વગેરે ગમે એટલું મથે તો પણ સામા જીવને મારી શકતો નથી. બાહ્ય કારણ છે શિકારી વગેરેની શસ્ત્રપ્રહાર કરવા વગેરેની પ્રવૃત્તિ. શિકારી-શત્રુ વગેરેના દિલમાં એક તો હિંસ જીવને મારી નાખવાની ઇચ્છા છે ને એને અનુરૂપ એ પ્રહારાદિની પ્રવૃત્તિ કરે છે. માટે એ પણ હિંસાનું કારણ બને જ છે ને તેથી એ હિંસક કહેવાય છે.
આમાં આંતરિક કારણ જે પાપોદય છે એ ઘણી તરતમતાવાળો .
