________________
યોગસાર પ્રકરણ/દ્વિતીય પ્રસ્તાવ/સ્લોક-૧૪, ૧૫-૧૬
ભાવાર્થ:
૭૧
યોગમાર્ગનો પ્રારંભ સામ્યભાવથી થાય છે અને આ સામ્ય ભૂમિકાભેદથી તરતમતાવાળું હોય છે. આદ્ય ભૂમિકામાં તત્ત્વાતત્ત્વના વિભાગને અનુકૂળ મધ્યસ્થબુદ્ધિપૂર્વક તત્ત્વને અનુકૂળ યત્ન સ્વરૂપ સામ્યભાવ છે. અને તે સામ્યભાવના બળથી તત્ત્વના અર્થી જીવો સમકિત પામે છે ત્યારે પરમ મધ્યસ્થતાપૂર્વક તત્ત્વના પક્ષપાતવાળા બને છે. જે અનંતાનુબધી કષાયના વિગમનથી થયેલું સામ્ય છે. સમકિત પામ્યા પછી જગતના સર્વ ભાવો પ્રત્યે સામ્યભાવને પ્રગટ કરવા માટે મુનિઓ જે ઉદ્યમ કરે છે તે વિશેષ પ્રકારનું સામ્ય છે. આ સર્વ પ્રકારનો સામ્યભાવ રાગદ્વેષને બાજુએ મૂકીને માનસ વ્યાપારરૂપ જીવના પરિણામ સ્વરૂપ છે. પરદોષના ગ્રહણમાં અને પોતાની પ્રશંસા કરવામાં જ જે જીવો તત્પર છે તેવા જીવોમાં સ્વપ્રત્યેના પક્ષપાતનો રાગ અને પર પ્રત્યે અસહિષ્ણુતા રૂપ દ્વેષભાવની બુદ્ધિ છે. આવા જીવોને રાગદ્વેષ વિના થનારો સામ્યનો પરિણામ કઈ રીતે થઈ શકે ? અર્થાત્ થઈ શકે નહિ. આથી જ આદ્ય ભૂમિકાવાળા અપુનર્બંધક જીવો પણ પરદર્શન પ્રત્યેના દ્વેષ વગરના થઈને તત્ત્વાતત્ત્વના વિભાગ માટે ઉદ્યમ કરતા હોય ત્યારે તેઓનો માનસ વ્યાપાર સ્વદર્શનના રાગ અને પરદર્શનના દ્વેષના સ્પર્શ વગર મધ્યસ્થભાવથી વર્તે છે. તેઓ પ્રારંભિક ભૂમિકાના સામ્યભાવમાં છે. અને જે જીવોની માર્ગાનુસારી બુદ્ધિ નથી તેઓ તપ-સંયમની ક્રિયાઓ કરતા હોય, બાહ્ય કઠોર આચાર પાળતા હોય તોપણ તેઓ સ્વના આચારો પ્રત્યે પક્ષપાતી થઈને પોતાને મહાન માને છે અને અન્યના યત્કિંચિત્ દોષ જોઈને પણ અસાર માને છે તેવા જીવોને સામ્યનો સંભવ નથી. I॥૧૪॥
અવતરણિકા :
પૂર્વમાં કહ્યું કે રાગ-દ્વેષ વગર થનારું ‘સામ્ય' તત્ત્વ કહેવાય છે. હવે, જગતના પદાર્થો પ્રત્યે વર્તતા સામ્યભાવ રૂપ ‘તત્ત્વ’ કેવું છે તે સ્પષ્ટ કરતાં કહે છે
-
