________________
૨૪
યોગસાર પ્રકરણ/પંચમ પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૪૫ શ્લોક :
संसारावर्तनिर्मग्नो घूर्णमानो विचेतनः ।
अध एव जनो याति निकटेऽपि तटे हहा ॥४५।। શ્લોકાર્ચ -
ખેદની વાત છે કે, નિારો નિકટ હોવા છતાં પણ સંસાના આવર્તમાં નિમગ્ન, ઘર્ણમાન=ચક્રાવા લેતો, વિચેતન એવો આ જન નીચે જ જાય છે. II૪ull ભાવાર્થ
જે જીવો મનુષ્યજન્મને પામ્યા છે, ઉપદેશની સામગ્રી પ્રાપ્ત કરી છે તેઓ સર્વીર્ય ઉલ્લસિત કરે તો સંસારરૂપી સમુદ્રમાંથી સુખપૂર્વક બહાર નીકળી શકે તેવી ભૂમિકાવાળા છે. આથી, પૂર્વમાં જે અનંતકાળ પસાર કર્યો તેની અપેક્ષાએ અલ્પકાળમાં સંસારસાગરના કિનારાને પામે તેવા છે, અર્થાત્ તેઓ નિકટ તટવર્તી છે. આમ છતાં, ખેદની વાત છે કે, મનુષ્યભવને પામીને પણ સંસારની પ્રવૃત્તિઓમાં જ રચ્યા-પચ્યા રહે છે. ધર્મ સાંભળે ત્યારે કંઈક ચેતના આવે તોપણ ફરી સંસારમાં નિમિત્તા પ્રમાણે સંસાર આવર્તમાં જ મગ્ન રહેનારા છે. તેઓ સમુદ્રમાં વર્તતા આવર્તાના ચક્રાવામાં ગોળ-ગોળ ફરનારા છે. સંસારના ઊહ માટેની તેમની ચેતના નષ્ટ થયેલી છે. તેથી પ્રાણ ધારણ કરનારા હોવા છતાં વિચેતન જ છે અને તેવા જીવો સમુદ્રમાં તટ પાસે આવેલા હોવા છતાં સમુદ્રના ચકરાવામાં ગોળ-ગોળ ફરીને એકેન્દ્રિયમાં જ જાય છે જ્યાં ઘણાં કાળ સુધી બહાર નીકળવાનો સંયોગ મળતો નથી. આથી જ સંસારમાં ચૌદપૂર્વધરો પણ પ્રમાદને વશ થઈને નિગોદમાં જાય છે ત્યારે તે તટ પાસે આવેલા પણ રસ-ઋદ્ધિ-શાતા ગારવમાં ફસાઈ સંસારની વિડંબના પ્રાપ્ત કરે છે. આ પ્રકારે વિચારવાથી સંસારના આવર્તમાંથી બહાર નીકળવાને અનુકૂળ સદ્વર્ય ઉલ્લસિત થાય છે. માટે અવધારણપૂર્વક તે પ્રકારનું ચિંતવન કરવું જોઈએ. જપા
