________________
૨૩૨
યોગસાર પ્રકરણ/પંચમ પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૪૨-૪૩ ભાવાર્થ -
મનુષ્યભવને પામીને જેઓ પ્રમાદને વશ જીવનવ્યવસ્થાની પ્રવૃત્તિમાં જ રત છે, તેઓ જીવનવ્યવસ્થા માટે દિવસ-રાત પ્રવૃત્તિ કરીને પાપરૂપી પત્થર ગળામાં બાંધે છે અને આ રીતે આયુષ્ય પૂરું થવાથી ચારગતિનાં પરિભ્રમણરૂપ ભવસમુદ્રમાં જો કોઈક એવા ખરાબ ભવોમાં તુ ચાલ્યો જઈશ, તે વખતે તેમાંથી બહાર નીકળવા માટે કોઈ રસ્તો નહીં મળે. માટે જો અત્યારે તેં ધર્મ સેવ્યો હશે તો કોઈક નિમિત્તથી સમુદ્રમાં પડ્યો હોઈશ તોપણ વર્તમાનમાં સેવાયેલા ધર્મ દ્વારા બંધાયેલા ઉત્તમ પુણ્યની સહાયથી તું બહાર નીકળીશ. માટે પ્રમાદને છોડીને ધર્મ સેવવા માટે જ ઉદ્યમ કર. તે પ્રકારે આત્માને અનુશાસન આપે છે. જરા અવતરણિકા -
સાંસારિક સુખની અસારતાનું ભાવત કરે છે – શ્લોક -
दुःखकूपेऽत्र संसारे, सुखलेशभ्रमोऽपि यः ।
सोऽपि दुःखसहस्रेणानुविद्धोऽतः कुतः सुखम्? ।।४३।। શ્લોકાર્ચ -
દુખરૂપ એવા આ સંસારરૂપી કૂવામાં જે સુખલેશનો ભ્રમ પણ છે, તે પણ હજારો દુઃખોથી અનુવિદ્ધ છે. આથી સુખ ક્યાંથી હોય? I૪૩ ભાવાર્થ -
સંસાર એટલે કર્મને પરવશ ચારગતિઓમાં પરિભ્રમણ અને જીવ માટે આ પરિભ્રમણ દુઃખદાયી કૂવામાં કોઈને નાંખવામાં આવે તેના જેવું છે. તેથી દુઃખદાયી એવા સંસારરૂપી કૂવામાં પડેલા જીવ માટે મનુષ્યઆદિ ભવમાં જે સુખલેશનો ભ્રમ દેખાય છે, તે પણ અનેક પ્રકારનાં શારીરિક, માનસિક, કાષાયિક દુઃખોથી અનુવિદ્ધ છે=હણાયેલું છે. તેથી ઘણાં દુઃખોથી અનુવિદ્ધ
