________________
૧૭
યોગસાર પ્રકરણ/પંચમ પ્રસ્તાવ/શ્લોક-૨૭-૨૮, ૨૯
અહીં વિશેષ એ છે કે, અનાદિના મોહના સંસ્કારોથી થતી પ્રવૃત્તિથી વિપરીત પ્રવૃત્તિ કરવા સ્વરૂપ વ્રતો છે; કેમ કે વ્રતો માત્ર બાહ્ય ક્રિયારૂપ નથી પરંતુ પ્રતિસ્રોત ગમન થાય તે રીતે ઉચિત બાહ્યક્રિયારૂપ છે. અને જેનું ચિત્ત વ્રતોનાં કષ્ટથી અરતિના પરિણામવાળું થયુ છે તે જીવો વ્રતોની આચરણાથી પ્રતિસ્રોત ગમન કરવા માટે સમર્થ બનતા નથી. તેથી તે જીવો જે રીતે વિષયોની પ્રવૃત્તિમાંથી આનંદ લઈ શકે છે તેવો ઉપશમનો આનંદ વ્રતોના સેવનથી લઈ શકતા નથી. તેથી તેઓનું ચિત્ત વિષાદવાળું બને છે. અને આ રીતે વિષાદપૂર્વક વ્રતોનું પાલન થાય તો જીવો પ્રાયઃ તે કાલમાં ભાવિમાં અરતિ અને અશાતા પ્રાપ્ત થાય તેવાં કર્મો બાંધે છે. તેથી તેવાં પરિણામને પામેલા પણ ઉપદેશના બળથી માર્ગાનુસારી પ્રવૃત્તિ કરી શકે તેવા યોગ્ય જીવોને આ રીતે અનંતકાળની વેદના યાદ કરાવવાથી સીર્ય ઉલ્લસિત થાય છે. માટે ગ્રંથકારશ્રી તે પ્રકારનો ઉપદેશ આપે છે. જેમ, સંયમના કષ્ટથી મેઘમુનિનું ચિત્ત વિષાદવાળું થયું અને રાતના ઘરે જવાના સંકલ્પથી અરતિપૂર્વક રાત્રિ પસાર કરી. પરંતુ વીરપ્રભુએ જીવની યોગ્યતાને અનુરૂપ તેમનો પૂર્વભવ યાદ કરાવીને હાથીના ભવમાં તેમના જ જીવે વેઠેલા કષ્ટોને યાદ કરાવીને ઉપદેશ આપ્યો તો તેમનું સીર્ય ઉલ્લસિત થયું. તેથી સીર્યવાળા એવા તે મેઘમુનિ, મહાસત્ત્વથી સંયમ પાળીને સર્વાર્થસિદ્ધને પામ્યા. ||૨૭–૨૮॥
અવતરણિકા :
આત્માના હિતનું કાર્ય અતિદુષ્કર છે, તે બતાવીને તેના માટે અત્યંત અવધાનપૂર્વકની પ્રવૃત્તિ આવશ્યક છે, તે બતાવે છે. જેથી તે સાંભળીને યોગ્ય જીવોને ભાવશુદ્ધિ થાય
શ્લોક ઃ
--
उपदेशादिना किञ्चित् कथंचित् कार्यते परः ।
સ્વાત્મા તુ સ્વહિતે યોદ્દે મુનીન્દ્રરપિ તુરઃ ।।।।
શ્લોકાર્થ ઃ
પર એવી વ્યક્તિને ઉપદેશાદિ દ્વારા કોઈક રીતે, કાંઈક કાર્ય કરાવાય
